Η Υπομονή.

Σε συνέχεια αυτού που είπατε, σε μία άλλη συνέντυξη είπατε ότι δεν σας αρέσει η λέξη «πρέπει»...

Ναί.

...σχετικά με το θέμα της βούλησης, ότι το καθήκον μας στον Χριστόν—δεν έχουμε κανένα καθήκον, γιατί άν έχει καθήκον—δεν έχει αγάπη. Έχω μία σχετική ερώτηση: τι είναι τότε η αρετή υπομονής, μήπως η υπομονή δεν είναι το «πρέπει»; Γιατί λοιπόν υπομένουμε; Γιατί οι γέροντες της Όπτινας έβασαν στην προσευχή τους την υπομονή ως μία αρετή που ακολουθεί την ελπίδα;

Νομίζω ότι η υπομονή είναι... νομίζω ότι ο σκόπος είναι σημαντικός. Άν υπομένουμε γιατί ο Χριστός υπέμεινε, να βλέπουμε την Σταύρωση Του, την θλίψη Του, όλα ό τι υπέμεινε σαν ένας Άνθρωπος και Θεός, αλλά πρώτ’ απ’ όλα σαν Ανθρωπος, τότε μπορείς να πείς: Αυτός υπέμεινε, και εγώ μπορώ να υπομένω, γιατί Τον αγαπώ. Δεν είναι ότι πρέπει να υπομένω, γιατί άν Αυτός υπέμεινε, είμαι χριστιανός η χριστιανή, και είμαι μαζί Του και σ’Αυτόν, Αυτός είναι μέσα μου—τότε υπέμεινε! Είναι εύκολα να το πείς, αλλά νομίζω ότι εδώ έχει πάρα πολλά, για μένα τουλάχιστον. Μπορείς να ενοχληθείς και να μήν υπομένεις, αλλά ζητώ συγγνώμι, γιατί Εσύ υπόμενες, και εγώ αυτό το μικρό, το πάραμικρό δεν μπορώ να το αντέχω.Και πάλι μπορείς να απογαλακτίζεις, και να γυρίζεις, αλλά όχι γιατί πρέπει, αλλά από αγάπη προς Αυτόν, είναι κάτι διαφορετικό, μου φαίνεται. Ή δεν συμφωνείτε με μένα;

Πιθανώς, πρέπει να το σκεφτώ, ίσως ναί.

Λένε ότι μπορέις να βλέπεις την Σταύρωση, να βλέπεις τα πάντα στο Κήπο Γκέσθεμαν, τί έγινε εκεί, και να σκεφτείς για τις δικές μας συγκινήσεις και φόβους—είναι τόσο λίγα σε σύγκριση μ’ Αυτόν. Και Αυτός είναι μέσα μας, πράγματι μέσα μας, και μπορέις να πείς:  δεν φοβάμαι, Εσύ υπέμενες, και εγώ θα το κάνω. Είναι επίσης δεμμένο με την εμπιστοσύνη, ότι τίποτα δεν είναι τυχαίο, και αυτό χρειάζεται, δεν το καταλαβαίνω, ίσως, όπως λέει ο δεσπότης, αλλά Σε πιστεύω. Αλλά αυτό πάλι σημαίνει ότι υπάρχουν σχέσεις μ’Αυτόν, και τότε δεν πρέπει να υπομένεις, αλλά το κάνεις γιατί Αυτός υπέμεινε και είναι μέσα μου.

Σας ευχαριστώ. Και όσο αφορά την ζήτηση του εαυτού σου στό βάθο, όταν λέμε: «Να βρείς τον εαυτόν σου όπως είσαι». Μου φαίνεται, εδώ έχει τουλάχιστον δύο «εγώ»: έχει μία διεστραμμένη από τη αμαρτία εικόνα του Θεού, και υπάρχει η ίδια εικόνα του Θεού μέσα μου και η παραμόρφωση της. Εννοώ, ξέρετε όταν οι άνθρωποι λένε: «Να με αγαπάτε όπως είμαι»--εδώ έχει τίποτα για ένα χριστιανό, δεν είναι δικαιολογία, τίποτα καλό, είσαι έτσι, αλλά πρέπει να γίνεις διαφορετικός, καταλαβαίνετε τι λέω;

Ναί.

Η ερώτηση μου είναι: πώς να συνδέσουμε αυτά τα δύο «εγώ»;Άν μπαινετε στο βάθος, βλέπετε τον εαυτό σας με κάποια πάθη, κακίες και λοιπά, και περαιτέρω καταλαβαίνετε ότι σε καμία περίπτωση εκεί κάπου στο βάθος συναντείς τον Χριστόν, συναντείς αυτή τη εικόνα μέσα σου, και αυτό είναι το γνήσιο «εγώ» που πρέπει να βρείς. Αλλά υπάρχει και αυτό το διεστραμμένο. Και τί είναι, είναι πολύ εύκολα να κάνεις λάθος, ποιόν να αγαπήσεις, και ποιόν να συγχωρέσεις, με καταλαβαίνετε;

Νομίζω ότι προσπαθείτε να αποκτήσετε αυτό το γνήσιο «εγώ», που είναι στο Χριστό, την εικόνα του Θεού. Το διεστραμμένο—συνήθως είναι η επιφάνεια μας, που είναι τα πάθη και λοιπά. Να παλεύψουμε με τα πάθη όχι γιατί πρέπει, αλλά γιατί θέλουμε να αποκτήσουμε αυτό το θησαυρό μέσα μας με τον Χριστόν. Όπως λέτε, ότι σε βλέπω στο πάθος αυτό και λοιπά. Ο δεσπότης έλεγε πολύ ενδιαφέρον, δεν το έχω διαβάσει σε κανένα: μήν αρχίστε απ’ αυτό, διαβάστε το Ευαγγέλιο και σημειώστε αυτούς τους τόπους που είναι φωτεινοί, όπου είστε ήδη μαζί με τον Χριστόν, και να ζείτε μ’ αυτά—και θα έχει περισσότερο φώς, θα δείτε καλύτερα, ποιός είστε. Να αγωνίζεις ενάντιον αυτό που είναι εσφαλμένο έλεγε ότι είναι άχρωστα, μπορέις να ψάχνεις σαν σ’ένα σκουπιδοτενεκέ, μπορέις να ψάχνεις όλη τη ζωή σου και να τα δείς όλα, και είναι περισσότερα και περισσότερα. Και λέει: σου δίνεται περισσότερη έμπνευση για να αρχίζεις μόνος σου, για να δείς, ότι ήδη έχω κάποια μονοπάτια που είμαι μαζί με τον Χριστόν, όταν η καρδιά αγγαλιάζει, αυτό είναι όταν διαβάζεις το Ευαγγέλιο, ότι είναι ευχάριστο και ζούμε μ’ αυτό, και τότε  θα έχει περισσότερα και περισσότερα φώς και χαρά, γιατί χωρίς την χαρά για τον δεσπότη δεν έχει χριστιανισμό, και η χαρά είναι σημαντική. Άν το βλέπουμε μόνο ότι είναι πάθος και λοιπά—αυτό δεν βοηθάει, σύμφωνα μ’ αυτόν, νομίζω ότι είναι έτσι, γιατί θα είναι μόνο αποθάρρυνση και απελπισία. Άν βλέπουμε ότι ναί, την έχω την διαστραμμένη εικόνα του Θεού, αλλά έχει κάποια χαρακτηριστικά που σώθηκαν—αυτά θα φρουρήσουν και θα ζήσουν όλη τη ζωή, και δε θα ενεργήσουν ενάντιον τους. Αλλιώς υπάρχει κίνδυνος  να συγκεντρώνεσαι στον εαυτό σου, αυτό σε μπερδεύει να βρείς  τον Χριστόν, σαν στη ψυχολογία, όταν κολλάς στον εαυτόν σου, δεν προχωράς περαιτέρω, βαθύτερα, για να είσαι με τον Χριστό, με τον Θεό. 

Ξέρετε, τελείως συμφωνώ με όλα που λέτε, μου φαίνεται ότι άν... εν τω μεταξύ στο περιοδικό μας «Θωμά» έτσι κάναμε—μιλήσαμε για την ομορφιά της ορθοδοξίας, για την χαρά, πάντα τα τονίσαμε. Αλλά εδώ υπάρχει ένας κίνδυνος να συγχωρείς όλο το καιρό τον εαυτόν σου...

Όχι.

Όχι;

Όχι.

Και να μήν αλλάζεις.

Όχι, γιατί άν έχεις ένα σκοπό: θέλουμε να βρούμε τον εαυτό μας στο Χριστό, με τον Χριστό, και αυτά που μας μπερδεύουν σ’αυτό τα αποκόβουμε αμέσως, γιατί όπως μας διδάσκει η θεολογία: όταν φεύγει η χάρις, γίνεται κρύο, αδιάφορα. Να μήν συμβαίνει! Όχι, δεν είναι απέναντι τα πάθη, γιατί είναι ηθικώς κακά, αλλά μας μπερδεύουν να μπούμε πιο βαθύ, μπερδεύουν την συνάντηση, έτσι μπορούμε να πουμε. Να αποκόψουμε αυτά που μας μπερδεύει, γιατί αλλιώς δε θα έχει τίποτα, δεν είναι ...όλα θα είναι καλά και χαρούμενα, δεν μιλάω για αυτά...

Ναί, ναί, καταλαβαίνω.

Αλλά να αποκόψουμε αυτά που μας μπερδεύει, όταν ξέρεις μέσα σου: τώρα δεν είμαι με τον Χριστό, τώρα απομακρύνομαι απ’ Αυτόν λόγω τα πάθη μου, τις σκέψεις μου και λοιπά. Λοιπόν να αποκόψουμε, γιατί πρέπει να είναι, να την έχει αυτή τη σχέση, και τότε μου φαίνεται, δεν το λέω έτσι εύκολα, αλλά να μήν γίνει αυτό, γιατί τότε χάνεις τα πάντα.

Συχνά είπατε ότι δεν σας αρέσει αυτό «να βγείς από τη ζώνης άνεσης», ότι δεν πρέπει να βγείς από τη ζώνη άνεσης, δεν πρέπει να ψάχνεις για έξωδο, αλλά πρέπει να έχεις ανοιχτή καρδιά. Γιατί αποφάσησα να σας ρωτήσω για αυτό: σήμερα αυτό είναι κάποιο κοινό μέρος, ότι πρέπει όλοι να βγουν από τη ζώνη άνεσης, ότι ένας άνθρωπος αναπτύσσεται επαγγελματικώς όταν βγεί έξω από τη ζώνη άνεσης, συναισθηματικά, πνευματικά πρέπει επίσης να βγείς έξω. Και εσείς απροσδόκητα λέτε ότι δεν πρέπει καθόλου να το σκεφτόμαστε: η ζώνη άνεσης, να βγείς από τη ζώνη άνεσης, αλλά πρέπει να έχεις ανοιχτή καρδιά.

Τί είναι για σας μία ζώνη άνεσης;

Είναι μία γενική εγκατάσταση, για να δημιουργείς κάτι στο επάγγελμα σου, πρέπει να μήν αισθάνεσαι άνετα, δηλαδή πρέπει, στο περίπου,  άν όλα πάνε καλά σε σένα, είσαι ξαπλομένος προστά στη τηλεόραση, πίνεις μπίρα, έχεις αρκετά απ’ όλα—τότε δεν έχει κίνητρο για ανάπτυξη. Συνήθως αυτό εννοείται, δηλαδή να βγείς από τη ζώνη άνεσης σημαίνει να βάλεις τον εαυτό σου σε συνθήκες όταν πρέπει να κάνεις κάτι.

Νομίζω ότι δεν εξαρτάται από μας, να βάλουμε τον εαυτό μας σε μη άνετες συνθήκεις για να αυξανόμαστε, ο Θεός θα σου δώσει, νομίζω. Αλλά άν η ερώτηση είναι όπως ο δεσπότης λέει, «να βοσκείς στο πράσινο γρασίδι», και να μήν κάνεις τίποτα εκεί—αυτό δεν είναι χριστιανική ζωή, είναι μία άνεση, που σε μπερδεύει, γιατί γίνεσαι ντεπμέλης, τίποτα, είναι μία άσκοπη ευτυχία. Όταν θέλεις να συγκοινωνείς περισσότερα με τον Χριστό μέσα σου, και αισθάνεις μία νοστάλγια, τότε η άνεση σου μπερδεύει, γιατί είναι σαν ύπνος, σαν ένας γλυκύς ύπνος. Δεν λέω ότι πρέπει να ψάχνουμε για δυσκολίες, θα έρχονται οπωσδήποτε, ιδιαίτερα τις έχει στη Ρωσία. Αλλά να είσαι ανοιχτός για πάντα που συμβάινει, να μάθεις να χρησιμοποιείς κάτι γιατί μπορεί να συμβαίνει. Και  σε περίπτωση κινδύνου είστε πιο συγκεκριμμένος, και είναι για αυτό αντί να είσαι ξαπλωμένος όλο το καιρό στη παραλία. Λίγο μπορέις βεβαίως, αλλά εγώ βαριέμαι... Η συγκέντρωση—νομίζω ότι αυτό είναι το σημαντικό, και η άνεση είναι αντίθετα στη συγκέντρωση, για μένα τουλάχιστον. Δεν λέω ότι ψάχνω τις δυσκολίες, αλλά να είμαι, να βλέπω τι γίνεται.

Μιλήσαμε για την υπομονή, υπάρχει ακόμα ένα νόημα, «η ταπεινότητα». Ένας από τους προσκαλεσμένους μου είπε ότι η λέξη «ταπεινότητα»  πρίν από την επανάσταση γράφτηκε με άλλη γραμμή και ήταν της ίδιας ρίζης με την λέξη «μέτρο», ότι η ταπεινότητα είναι να ξέρεις το μέτρο σου, γιατί μπορείς να δεχτείς το πόνο του κόσμου μόνο στο δικό σου μέτρο, και ο ταπεινός άνθρωπος είναι αυτός που ξέρει το μέτρο του. Ενδιαφέρομαι άν συμφωνείτε μ’ αυτό και άν ναί, άν ξέρετε το μέτρο σας;

Δεν ξέρω άν ξέρω το μέτρο μου, αλλά δεν συμφωνώ...

Δεν συμφωνείτε;

Είμαι από τη σχολή του δεσπότη, αυτός μιλάει υπέροχα για την ταπεινότητα, είναι ...μιλάει για το παράδειγμα της Θεοτόκου, η οποία ήταν απολύτως ανοιχτή στον Θεό, στον Υιό της και δέχτηκε τα πάντα οτιδήποτε να ήταν. Και Αυτός δίνει, ο δεσπότης δίνει ένα παράδειγμα ταπεινότητας, είναι... να δώσεις στον Χριστό, στον Θεό την δυνατότητα να ενεργεί όπως Αυτός θέλει με το σκοπό το Πνεύμα το Άγιον να μας κυριαρχήσει, για να είσαι ανοιχτός απέναντι το κακό και τη χαρά, να είσαι ανοιχτός μέχρι το τέλος, οτιδήποτε και άν γίνει, για να μήν μπερδέυουμε το Πνεύμα το Άγιον να ενεργήσει. Αυτό είναι η ταπεινότητα, λέει και άλλο παράδειγμα: η γή που δεχτεί τη κοπριά, το ήλιο, τη βρωχή—τα πάντα, και όσο περισσότερα, τόσο περισσότερους καρπούς φέρει. Νομίζω ότι η ταπεινότητα είναι μία στάση της ψυχής, είναι μία εσωτερική στάση, μία ανοιχτότητα, οτιδήποτε και συμβαίνει...

Στον Θεό;

Ναί, στον Θεό. Δεν είναι με μέτρο, είναι πάνω από τα μέτρα, να έχει ανοιχτότητα, μου φάινεται.

Η συγχώρησις.

Ήδη είπατε σήμερα, ότι ο Χριστός είναι σαν ένας φίλος, όχι ένας κριτής. Αλλά σε μία συνέντευξη σας έχετε τέτοιους λόγους, λέγετε: «Βεβαίως, είναι επίσης κριτής, αλλά πρίν απ’ όλα είναι φίλος». 

Ναί.

Έχω μία ερώτηση: πώς ένας φίλος μπορέι να είναι κριτής;

Ο δεσπότης λέει, ότι η Τελευταία Κρίση, που θα στεκόμαστε, θα είναι πολύ ενδιαφέρον, γιατί ο Υιός του Ανθρώπου θα στέκεται μαζί μας και θα μας προστατεύει, και ο Κύριος σαν κρίνει μας—όλα αυτά δεν είναι καθόλου όπως τα φανταζόμαστε. Δεν σκεφτώ τόσο πολύ για την κρίση, σκεφτώ ότι Αυτός είναι ένας φίλος, νομίζω ότι αυτό είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον για τη Ρωσία, να έχουμε σχέσεις μ’ Αυτόν. Βεβαίως θα μας κρίνει, πώς ζούσαμε, αλλά δε θα μας κρίνει σαν κριτής: 10 χρόνια, ή 5 χρόνια, αλλά με πόνο. Ο δεσπότης λέει κάπου: όταν θα στεκόμαστε όλοι μπρωστά στον Χριστόν μετά το θάνατό μας, θα πέφτουμε κάτω, γιατί, όχ, για Σενα λαχτάρισε η ψυχή μου όλη τη ζωή μου, να βλέπουμε την θλίψη Του και το πόνο Του ότι δεν ζούσαμε όπως μπορούσαμε να ζούμε, αυτή είναι η κρίση, αυτή είναι η ντροπή, αυτό είναι το πρώτο όταν θα Τον συναντήσουμε. Η Τελευταία Κρίση—δεν μπορώ να πώ τίποτα, αλλά νομίζω, όπως λέει ο δεσπότης ότι είναι αστείο: είμαι στη κόλαση, και η μάνα μου είναι στο παράδεισο, και λέει: «σου το είπα...»--αυτό είναι αδύνατο, θα είναι κόλαση ότι ο υιός της είναι στη κόλαση, δεν είναι δυνατό αυτό. Αλλά δεν ξέρουμε πώς θα είναι, αλλά ο δεσπότης λέει: μπορούμε να ελπίσουμε για όλα, δεν είναι μία δόγμα της εκκλσηίας, αλλά η ελπίδα --δεν είναι λιγότερο. Αυτά είναι που μπορώ να πώ.

Να ελπίσουμε. Σε μία άλλη συνέντευξη σας είπατε ότι...

Εσείς, λέτε όπως τα ακούω: ο-ο, πόσο έχω μιλήσει, δεν είναι;

Ναί. «Ποιός ξεχνάει στη ματαιότητα για σημαντικά πράγματα, θα ήθελα να τους υπενθυμήσω: όταν έχει ακόμα καιρό, πρώτα συνεχίστε να ζητείτε συγγνώμι. Η συανίσθηση της ενοχής είναι πολύ δυνατή και μας πάρει όλη την ενέργεια.» Γιατί είναι τόσο σημαντικά να ζητήσουμε συγγνώμι: μήπως πάντα φταίμε για κάποιον;

Εχ, άν είναι μία συναίσθηση ενοχής, άν μπερδεύει τον άνθρωπο, άν μπερδεύει να μπείς μέσα, τότε μπορείς να ζητείς συγγνώμι, για να είναι καθαρά μεταξύ μας. Πάλι δεν είναι γιατί είναι σημαντικό από θηική πλευρά, πρέπει να το κάνεις, γιατί μαζί με το φόβο, με τα πάθη, σου  μπερδεύει. Όταν ξέρω κάποιον που είναι όλη τη ζωή του επηρεασμένος από τη σναίσθηση ενοχής, γιατί δεν είχε αρκετά αγάπη στη ζωή του. Μπορέις να την απορρίψεις αυτή τη ενοχή, μπορέις να κάνεις κάτι, τουλάχιστον να προσπαθήσεις να την αφήσεις, και να προχωράς περαιτέρω. Άν είναι όλο το καιρό μαζί σου, δεν μπορέις να προχωρήσεις περαιτέρω, νομίζω ότι εκεί είναι, δεν είναι κάτι ηθικό, δεν είναι...

Το καταλαβαίνω, ναί.

...αλλά έχει μία ρωγμή μεταξύ μας, με τον Θεό, και για να μήν την έχει, για να είναι πάλι όλα ολόκληρα.

Ξέρετε, για μένα από τα πέντε θέματα, αφ’ όσο υπάρχει το πρόγραμμα, και εγώ φυσικά όταν προετοιμάζομαι, όταν τα συζητώ, επίσης συνεχώς τα σκεφτώ, και κάθε φορά είμαι πεποισμένος ότι το πιο δύσκολο θέμα είναι η συγχώρηση. Μου φαίνεται ότι οι άνθρωποι... εδώ, τα λέμε: «ναι, σε συγχωρώ», μερικοί λένε «εγώ συγχωρώ εύκολα», μερικοί λένε ότι το κα΄νουν δύσκολα, αλλά ούτε οι πρώτοι, ούε οι δεύτεροι, δεν καταλάβουν τελικώς τί είναι. Εγώ για παράδειγμα πάντα σκεφτόμουν ότι συγχωρώ εύκολα, ιδιαίτερα άν ο άνθρωπος ο ίδιος ζητεί συγγνώμι...

Ναί.

Αλλά όταν ασχολήθηκα μ’ αυτό το πρόγραμμα ερώτησα τον εαυτόν μου, και άρχισα να προσέχω, και καταλαβαίνω ότι δεν συγχωρώ εύκολα, ότι οι παλαιές μνησικακίες όλο το καιρό γυρίζουν. Η ρώτηση μου είναι: τί είναι προσωπικά για σας να συγχωρείτε ένα άνθρωπο; Θυμάμαι αυτή τη καταπληκτική ιστορία του δεσπότη Αντώνιου όπου είπε ότι ήρθε στη λειτουγία και κατάλαβε ότι έχει στη καρδία του πολλά ενάντιον τον άνθρωπο, ότι δεν μπορούσε να στέκεται μπρωστά στην Αγία Τράπεζα, και πολλά χρόνια, δεν θυμάμαι πόσα...

Πολλές ώρες, πολλές ώρες.

Όχι, είπε «χρόνια», κάθε φορά, και ήταν δύσκολο, ότι πέρασε όχι σε μία μέρα, ότι ήρθε πρίν από τη λειτουργία και πρόσευξε ξεχωριστά, για να έχει ειρήνη στη καρδία του, πιθανώς μιλούσε για αυτή τη ρωγμή. Και για σας, εκτός απ’ αυτό που ήδη είπατε, τί σημαίνει: να συγχωρείς τον άνθρωπο;

Δεν ξέρω, άν μπορώ, αλλά θα σας πώ ένα παράδειγμα. Είχαμε στο άσυλο μία νοσοκόμα, σπάνια συμβαίνεται, αλλά αυτή δεν με αγαπούσε πάρα πολύ, και την έκανα μία παρατήρηση για ένα ἀσθενο, και ήθελε να με πνίξει. Και εγώ φοβήστηκα να μήν αντιδρώ  σ’αυτή, ήταν δύσκολο. Μία μέρα ήρθα στο προσωπικό, και την βλέπω ότι είναι χωρίς χάρη—και όλα έπεσαν.

Λυπηθήκατε γι’ αυτήν;

Δεν  λυπήθηκα, είναι βαθύτερα. Για παράδειγμα, στεκόμουν στη ομολογία, και ο δεσπότης μου είπε: «Να φανταστείς, ο Κύριος λέγει: «Τον καταδικάζεις, δεν τον συγχωρείς», και Αυτός λέει: «Να είναι όπως είπες». Το ήθελες; Βεβαίως όχι!» Είναι στο ίδιο επίπεδο όπως άν βλέπεις ένα άνθρωπο που είναι όλο και περισσότερα μακριά από το Άγιο Πνεύμα η από το φώς, μπορείς απλώς να αφήσεις τα πάντα, γιατί σημαντική είναι όχι η μνησικακία μου, αλλά να είναι ο άνθρωπος πιο κοντά στον Θεό. Αλλά δεν είναι πάντα έτσι, αλλά ήταν πολύ προφανές, ότι μπορέις και να κλαίεις για τον άνθρωπο, ότι είναι τόσο μακριά. Και τότε η ερώτηση για την συγχώρηση εξαφανίζεται. Νομίζω ότι είναι πιο σημαντικό να μαθαίνω εγώ ή ίσως όλοι, δεν το ξέρω, για να δέις τι είναι αυτό για τον άνθρωπο που συμπεριφέρεται με τέτοιο τρόπο ώστε είναι προσβολή για μένα, κάτι είναι.. γιατί ο άγχος είναι σ’ αυτόν ή σ’ αυτήν, όχι σε μένα, και τότε να δείς τί σημαίνει αυτό για τον άνθρωπο, και τότε θα είναι ευκολότερα, και η ερώτηση για τη συγχώρηση δε θα υπάρχει, γιατί ο άθρωπος πέφτει, είναι έξω από τον Θεό. Νομίζω ότι ίσως είναι κάποια βοήθεια, τουλάχιστον για μένα είναι έτσι.

Νομίζω ότι είναι όταν μεταφέρεις την προσοχή σου από σένα στον άλλον άνθρωπο.

Ναί, στον άνθρωπο, και τί είναι η στάση του απέναντι τον Θεό—που είναι αυτή, που είναι αυτός; Και μπορείς να δείς ότι είναι πολύ μακριά, αλλά σαν ένα εγκληματία, μπορείς να δείς το σγκούρο-σγκούρο, αλλά μέσα σου έχει ακόμα έχει νοστάλγια για αγάπη. Ήδη είναι κάτι φιλοσοφικό, αλλά ήταν πολύ προφανές, νομίζω, ότι μπορέις να τα μαθαίνεις τουλάχιστον, αλλά πάντα έχει αγώνα, βεβαίως. Και πάλι λέει ο δεσπότης: η συγχώρηση είναι όχι να ξεχάσεις άν κάποιος είναι συνηθησμένος σε κάτι που πονάει, πρέπει να βοηθήσεις τον άνθρωπο για να μήν πάει πάλι εκεί. Η συγχώρηση είναι όχι να ξεχάσεις, πρέπει να κάνεις τα πάντα για να μήν επαναλάβεται αυτό που ήταν. Και αυτό επίσης είναι πολύ σημαντικό, γιατί είναι απλό—να ξεχάσεις.

Όταν σας ερώτησαν άν υπάρχουν πράγματα που δεν θα μπορούσατε να συγχωρήσετε, είπατε ότι είναι μία πολύ δύσκολη ερώτηση, εσείς καταλαβαίνετε ότι πρέπει να συγχωρήσουμε, ακριβέστερα ακόμη ότι πρέπει να συγχωρέσουμε, δεν μπορούμε να μήν συγχωρέσουμε, και είπατε: «Δεν υποφέρω όταν χρησιμοποιούν τον άνθρωπο, όταν ο ένας δεν βλέπει τον άνθρωπο στον άλλο άνθρωπο, μου φαίνεται ότι είναι προδοσία». Αυτό είναι ένας απροσδόκητος ορισμός της προδοσίας, γιατί οι άνθρωποι το πρώτο συνήθως όλοι λένε ότι το πιο δύσκολο είναι να συγχωρείς την προδοσία, αλλά από προδοσία εννοούν κάτι όταν ένας άνθρωπος, τον σκέφτεσαι φίλο, και αυτός έκανε κάτι που δεν περίμενες απ’ αυτόν—αυτό είναι προδοσία. Και εσείς λέτε τελείως διαφορετικώς, εσείς λέτε: «Η προδοσία είναι όταν χρησιμοποιούν τον άνθρωπο και ο ένας δεν βλέπει στον άλλον άνθρωπο». Θα ήθελα να σας παρακαλέσω να πείτε λίγο πιο λεπτομερικά, τί είναι για σας η προδοσία, είναι δεμμένο με την έλλειψη σεβασμού στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια;

Ναί, και η προδοσία—είναι επίσης σ’ αυτή τη έννοια όπως είπατε, ότι δεν το περίμενα και αυτά. Πονάει, αλλά δεν πονάει τόσο πολύ, γιατί ο άνθρωπος ο οποίος σε παρέδωσε, δεν είδε την ουσία του ανθρώπου. Νομίζω ότι άν προδώσω κάποιον, και είναι πράγματι δολοφονία, για μένα είναι δολοφονία, γιατί εσύ... εγώ...δεν αντιμετωπίζεις τον άνθρωπο τρελά, έχει επίσης μία εικόνα του Χριστού μέσα του.

Δηλαδή, μπορούμε να προδώσουμε καθένα άνθρωπο—σ’ αυτή τη έννοια, ακόμα και άγνωστο;

Ναί, νομίζω ότι ναί—με την συμπεριφορά μας... νομίζω ότι στο λόγο σας αυτό είναι ξεκάθαρα, αλλά η προδοσία δεν είναι να δείς, δεν λέω ότι μπορώ να το δώ, αλλά η λαχτάρα να δώ τουλάχιστον, ότι πράγματι υπάρχει ή να δώ την ομορφιά του, την οποία ο δεσπότης πάντα την είδε, να προκαλείς αυτή τη ομορφιά σ’αυτόν, στην οποία αυτός ο ίδιος μπορεί να μήν πιστεύει, σε κάποια έννοια είναι μία προδοσία, γιατί είναι μεγάλα λόγια, αλλά μπορούμε να αγωνίζουμε για αυτό. Είναι παράξενο, αλλά όταν ένας άνθρωπος είναι μπροστά στην  μετάβαση, αυτή η εικόνα του Θεού, αυτή η ομορφιά, που υπάρχει σε καθένα από μας, είναι πολύ φανερή.Μπορεί να έχει φθορά στο πρόσωπο και στο σώμα, και η μυρωδιά, και το σάλιο—όλα είναι έτσι, αλλά μπορείς να δείς αυτή τη ομορφιά ακόμα και στα μάτια, δεν ξέρω πώς, όχι πάντα, αλλά πως να μάθουμε να το βλέπουμε σε καθένα άνθρωπο... Ο δεσπότης όταν τον είδα την τελευταία φορά, τον ερώτησα: «Πώς δεν βλέπεις το κακό στον άνθρωπο;» Μου είπε: «Το βλέπω, αλλά είναι πιο εύκολα να φυτεύσω το φώς, έτσι είναι πιο εύκολα για μένα». Και έτσι αντιμετώπισε καθένα άνθρωπο, ότι είναι το φώς, η εικόνα του Θεού, που είδε σε καθένα άνθρωπο, να το φυτεύσουμε—είναι το καθήκον μας, αλλά είναι δύσκολο, δεν είναι; Δύσκολο είναι.

Δύσκολο είναι.

Και άν δεν το κάνουμε, νομίζω ότι είναι προδοσία—στο βάθος, έτσι νομίζω.