Αρτιόμ Ογάνοβ: «ένας επιστήμονας που είναι ανέντιμος είναι νεκρός επιστήμονας»
Βλαντιμίρ Λεγκούντα
Διαβάστε περισσότερα

Η Συγχώρηση


Η συγχώρηση είναι ακόμη ένα όχι εύκολο θέμα. Στην αλήθεια το έχουμε προσεγγίζει, αλλά να το συζητήσουμε πιο πραγματικά. Ένας γνωστός μου από το Σαρόβ δουλεύει στο κρατικό κέντρο των πυρηνικών έρευνων, λέει ότι η επιστήμη δεν συγχωρεί την νοηκή περιφάνεια. Το καταλαβαίνω, είναι αυτό για το οποίο ήδη άρχισα να μιλήσω με σας. Και καταλαβαίνω ότι εσείς συμφωνείτε μ’ αυτό. Τί άλλο η επιστήμη δεν το συγχωρεί;

Την ατιμία. Ένας επιστήμονας ο οποίος δεν είναι τίμιος, ο οποίος πλαστογραφεί τα αποτελέσματα του (αυτό συμβαίνει για διάφορους λόγους) είναι ένας νεκρός επιστήμονας. Καί νομίζω ότι θα είναι πολύ δύσκολο να αναστηθεί.  Καμιά φορά αυτό συμβαίνει, οι νεκροί ανίστονται, αλλά είναι από το τομέα φανταστικής. Δυστυχώς, αυτή η κατηγορία επιστημόνων που ασχολούνται με ταχυδακτυλουργία, πλαστογραφία, τεντώματα, δυστυχώς δεν είναι τόσο σπάνια. Δεν είναι σπάνια. Καμιά φορά οι άνθρωποι το κάνουν για την καριέρα τους. Ιδιαίτερα στη Δύση η στη Κίνα όπου ο διαγωνισμός είναι πολύ δυνατός και πρέπει να τρέχει προστά στους όλους, να δημιουργήσεις κάποια αποτελέσματα τα οποία θα ανακατέψουν το κόσμο. Καί άν αυτά τα αποτελέσματα δεν έρχονται από το εαυτό τους, τί να κάνεις; Οπωσδήποτε πρέπει νά κάνεις καριέρα. Ας νά δείξω το επιθυμητό για αυτό που υπάρχει, καί συνεχίζει περαιτέρα. Υπάρχουν πολλά παραδείγματα όταν οι άνθρωποι έκαναν λαμπρή καριέρα, και ύστερα καταστράφηκαν τελείως, γιατί νωρίς η αργά το μυστικό αποκαλύπτεται. Καί τότε τίποτα δε θα προστατεύσει ένα τέτοιο άνθρωπο, η επιστήμη θα είαι χωρίς έλεο. Καί οι ιστορίες σαν τέτοια τέλειωσαν πολύ δραματικά, μέχρι αυτοκτόνηση και θανάτο. Είχε μία τέτοια ιστορία στη Ιαπονία, για παράδειγμα. Είναι τρομερό αυτό. Σε μας στη Ρωσία ακόμα δεν έχει τέτοιο ανταγωνισμό για χώρο κάτω από το ήλιο, αντίθετα, βλέπω έλλειψη των ταλέντων. Υπάρχουν περισσότερες θέσεις που μπορεί κανείς να ανοίγεται από τους ανθρώπους οι οποίοι θα μπορούσαν να έρχονται σ’αυτό το χώρο κάτω από το ήλιο. Γιαυτό θέλω πάρα πολύ οι επιστήμονες μας που έχουν φίγει να γυρίσουν. Θα είναι καλύτερα καί για αυτούς, καί για την χώρα μας. Υπάρχει καί άλλο κακό στην κοινωνία μας, η θέλεση να ευχαριστήσεις τις αρχές. Άν ένας μεγάλος άνθρωπος έχει πεί ότι η κρύα σύντηξη υπάρχει, αυτό σημαίνει, ότι πολλοί άνθρωποι θα τραγουδίσον ευχάριστα: ναί, η κρύα σύντηξη υπάρχει. Στη Δύση θα αστιεύονται μ’αυτούς, καί στη Ρωσία όχι. Άν ο αφτέντης έχει πεί ότι έχει δημιουργήσει ένα υλικό πιο σκληρό από το  διαμάντη—αυτό σημαίνει ότι είναι έτσι. Καί οι υφηστάμενοι του θα το επαναλάβουν χρήσιμα.  Παρ’ όλο που δεν είναι αλήθεια, καί βλέπετε αποτελέσματα που αντιλέγουν το ένα στον άλλον—είναι αντίφαση με τη κοινή λογική, αντίφαση ορισμένων αποτελεσμάτων με τους άλλους. Οι άνθρωποι είτε δεν το βλέπουν, είτε δεν θέλουν να το βλέπουν. Αλλά αυτό τους αποκτείνει σαν επιστήμονες. Μπορεί να τους δώσει προσωρινώς καλή στάση πρωστά στις αρχές. Αλλά δε θα τους δώσει καλή στάση για την αιωνιότητα. Ακόμα και σ’ αυτή τη ζωή ωψρίς η αργά τέτοιοι άνθρωποι θα αναγκάζονται είτε να σπάσουν με το παρελθον τους, είτε δεν ξέρω...

Είπατε ότι οι νεκροί καμιά φορά εγείρονται.

Ναί, εγείρονται.

Ίσως αυτό ζητάει μεγάλο θάρρος.

Ναί απιτεί μεγάλο θάρρος το οποίο εύχομαι σ’ αυτούς τους ανθρώπους. Γιατί αλλιώς πώς μπορέι να είναι;

Τώρα μηλήσατε μάλλον για αυτό που μπορέι να γίνεται σαν αποτέλεσμα της ηθικής επιλογής. Θυμήθηκα μία Αμερικάνικη ταινία, στην οποία ένας επιστήμονας έρχεται σ’ένα νοσοκομείο να δουλέυει. Τον ρωτάνε: τί κάνατε πρίν; Απάντησε: δεν έχω δουλέψει πριν σε νοσοκομείο, προσπάθησα νά λάβω αποτελέσματα από των annelids, φοβάμαι να μήν κάνω λάθος. Οι συνάδελφοι του λένε: αυτό είναι αδύνατο. Καί λέει: το ξέρω, το απόδειξα, ασχολήθηκα μ’αυτό πέντε χρόνια. Ενδιαφέρομαι, όταν ασχολήθηκες με κάτι για πέντε χρόνια, έλπισες να αποδείξεις κάτι, καί σε πέντε χρόνια κατάλαβες ότι δεν γίνεται. Πιθανώς, είναι δύσκολο να το ομολογήσεις; Ή είναι μέρος της δουλειάς; Είχατε κάτι παρόμοιο;

Όχι, δεν το είχα, ήμουν τυχερός.

Συνήθως αυτά που το προοορίζετε, όπως λένε, το προορίζετε, και μετά το ...

Όχι, ξέρετε, είχα πράγματα... είχα περιπτώσεις όταν έκανα λάθος... Ποιός επιστήμονας δεν έχει κάνει λάθος;

Ναί, είναι φυσικό.

Δεν κάνει λάθη μόνο αυτός που δεν κάνει τίποτα. 

Ο οποίος δεν κάνει τίποτα.

Αλλά δεν θυμάμαι να έχω επιμένει στά λάθη μου. Νομίζω ότι για ένα επιστήμονα, όπως και για κάθε ένα άνθρωπο, είναι καλό νά ομολογήσει τα λάθη του, μία ειλικρινή γενναία ομολόγηση των λάθων του, το οποίο θα βοηθήσει τον άνθρωπο να γίνει καλύτερος. Δεν συμβαίνει διαφορετικώς. Ξέρετε, και ο Αίνσταιν έκανε λάθη. Και ομολόγησε τα λάθη του. Καθένας άνθρωπος, δεν μπορώ να σας πώ για κανένα επιστήμονα που δεν έχει κάνει λάθη. Ο ιδρυτής της Ρώσικής, της Σοβιέτικης σχολής κρυσταλλογραφίας, Νικολάι Βασίλιεβιτς Μπελόβ, και αυτός έκανε λάθη. Για παράδειγμα, διόρησε σφαλμένως τη μεταλλική δομή της τουραμλίνης. Καί ένας άλλος επιστήμονας την διώρισε ορθώς. Καί ο Νικολαί Βασίλιεβιτς Μπελόβ, ό οποίος εν τω μεταξύ ήταν πιστός άνθρωπος, ακόμα στα Σοβιέτικα χρόνια, έγινε ακαδημαικός το 1953, έβασε στο εξώφυλλο του βιβλίου του τη διορθωμένη δομή  της τουρμαλίνης, διορισμένη από άλλων ανθρώπων, σαν σε επίπληξη στον εαυτόν του. Πού θα βρείτε περισσότερη γενναιότητα και περισσότερη ταπεινότητα; Έτσι πρέπει να αντιμετωπίζουμε τα επιστημονικά κατορθώματα, έτσι πρέπει νά αντιμετωπίσουμε την αλήθεια. Οι επιστήμονες αγωνίζονται για την αλήθεια. Ένας επιστήμονας που δεν αγωνίζεται για την αλήθεια, δεν είναι επιστήμονας. Το αλάτι που δεν είναι σαλή, γιατί χρειάζεται;

Σε μία συνέντευξη κάπως είπατε ότι ο κόσμος της επιστήμης είναι ο ίδιος όπως ο κόσμος των άλλων ανθρώπων. Σ’αυτό το κόσμο των επιστημόνων έπρεπε να συγχωρείτε κάποιον, ή να μήν συγχωρείτε; Ή νά ζητείτε συγγνώμι; Εννοώ στο επιστημονικό κόσμο, για επιστημονικούς λόγους. 

Νά το θυμηθώ. Ναί, είχα νά συγχωρέσω, νά ξεχάσω τις προσβολές, καί νά μήν συγχωρέσω—σε ορισμένη έννοια ναί, επίσης. Αλλά όχι τελείως. Για μένα είναι πολύ σημαντικό να μήν μισώ κανένα. Σε ορισμένη έννοια αυτό είναι συγχώρηση. Σ’αυτή τη έννοια έχω συγχωρέσει όλους. Αλλά άν ξέρω ότι υπάρχει ένας άνθρωπος που είναι άτιμος, σαν επιστήμονας γιατί πλαστογραφεί, σαν άνθρωπος, γιατί κλέυει τα αποτελέσματα των άλλων. Ξέρω ότι υπάρχει τέτοιος άνθρωπος. Μήπως έχω αλλάξει τη γνώμη μου για αυτόν; Δεν το έχω αλλάξει. Μήπως αισθάνω μίσος για αυτόν; Όχι. Θα του δώσω το χέρι μου; Δεν νομίζω. Θα παλέψω μ’αυτόν; Όχι, μήπως δεν έχω τίποτα άλλο νά κάνω. Νά ζεί όπως μπορέι. Έτσι είναι, ξέρω μερικούς τέτοιους. Νά ανθίζουν όλα τα λουλούδια, όπως είπε ο Μάο Τζεντούν. Ἀς αυτός ο άνθρωπος που είναι τέτοιος, ἀς καί τους άλλους ανθρώπους, νά βρούν δυνάμεις να γίνονται καλύτεροι, να γίνονται επιστήμονες, νά γίνονται άνθρωποι. Άν θα τους βοηθήσω; Ναί, βεβαίως, άν θα με ρωτήσουν. Ξέρετε, όταν ζούσα στο Λονδίνο, εἰδα εκεί, στο κέντρο, στη Ουάιτ-Χολ, η στην οδό Τσάριγγ-Κρός ένα μνημείο από το Πρώτο Παγκόσμιο πόλεμο, ένα μνημείο μίας γνωστής Βρεταννής. Εκεί ήταν χαραγμένα τα λόγια της που μου ήρθαν πολύ βαθιά στη καρδία. Θυμηθείτε, ήταν για το Πρώτο Παγκόσμιο πόλεμο, είναι τόσο σημαντικό να μήν έχεις μίσος ούτε για τους εχθρούς σου. Μου φαίνεται ότι είναι πολύ σημαντικό, να μήν μαζεύεις τα αρνητικά πράγματα στη καρδία σου. Σ’αυτή τη έννοια—ναί, είναι συγχώρηση. Αλλά η πιο σημαντική συγχώρηση είναι να συγχωρέσεις τον εαυτόν σου. Γιατί καθένας από μας φέρει ένα μεγάλο συναισθηματικό βάρος στον εαυτόν του. Η αναστροφή μου στο χριστιανισμό μου βοηθούσε να απελεθερώσω από αυτό το φοβερό βάρος. Νομίζω ότι ως ένας άνθρωπος με πολύ οξύ συνείδηση, δε θα υπόφερα αυτό το συναισθηματικό βάρος. Κουβαλούσα στον εαυτόν μου όλες αυτές τις ιστορίες. 

Ξέρετε, οι επιστήμονες είναι επίσης άνθρωποι. Θα σας πώ μία ιστορία, παρ’όλο που έχω πολλές τέτοιες ιστορίες σε μένα. Είχαμε ένα αγόρι στο σχολείο με ψυχική ασθένεια. Τον λέγανε Κόστια. Μου φάινεται η ασθένεια του λέγεται ολιγοφρένια. Μιλούσε διεστραμμένα και υστερούσε στην ψυχική του ανάπτυξη. Νόμισα ότι είναι πολύ αστείο να το κοροιδεύω. Καί έπεισα τους άλλους να τον κοροιδέψουν. Πώς δεν τον... Θυμάμαι ότι η δασκάλα μαθηματικής, ήταν μία υπέροχη δασκάλα, μας είπε επιπληκτικώς: πώς τολμάτε, είναι μικρός, αφήστε τον, να είστε άνθρωποι. Καί εμείς δεν σταματήσαμε, το βρήκαμε πολύ αστείο, ακόμα καί ότι η δασκάλα μας κάνει τέτοιες παρατηρήσεις. Καί το κοροίδέψαμε. Ύστερα το θυμήθηκα: πώς μπορούσα να είμαι τέτοιο ζώο; Κοροίδεψα το παιδί που ήταν δυστυχισμένο. Κοροιδέψαμε τον πατέρα του. Έλεγαν ότι ο πατέρας του ήταν διευθυντής εργοστάσιου ψαριών, και γιαυτό πήραν τον θιό του με αναπτυξιακή καθυστέρηση σε ένα κανονικό σχολείο, καί εμείς κοροιδέψαμε  αυτό το πατέρα: χα-χα, είσαι διευθυντής του εργοστάσιου ψαριών, και ο υιός σου είναι βλάκας... Καί τώρα σκέφτομαι: θυμάμαι αυτόν τον πατέρα. Αυτός ο πατέρας με τον υιόν του πήγε για βόλτα στο πάρκο μας, έκανε κύκλους για χιλιόμετρα, κρατούσαν ο ένας τον άλλον στο χέρι. Μπορούσες να δείς ότι ο πατέρας υποφέρει, ότι η καρδιά του αιματίζει. Τώρα το βλέπω και σκέφτομαι: πόσος βλάκας ήμουν! Άν θα είδα τώρα αυτόν τον Κόστια με τον πατέρα του (ίσως ο πατέρας του δεν ζεί πιά), θα έπεσα στα γόνατα μου, θα ζητούσα συγγνώμι. Θυμάμαι όταν είχα την πρώτη μου εξομολόγηση, ντρεπόμουν πάρα πολύ από αυτό καί από πολλά άλλα πράγματα που δεν μπορώ να σας πώ τώρα. Δεν κοιμήθηκα πρίν από αυτή τη εξομολόγηση, σκέφτηκα—πώς να πώ στον ιερέα, σ’ένα άγνωστο άνθρωπο, όλα αυτά τα βρόμικα, αυτό το βδέλυγμα, που φοβάμαι να πώ στον εαυτόν μου, από που πονάει η ψυχή μου. Σκέφτηκα: πρέπει να το κάνω. Τα διήγησα, και ο ιερέας ήταν πολύ καλός με μένα, πολύ ελεήμων. Θυμάμαι ότι έκλαψα μετά, και αισθάνθηκα ότι μία πέτρα έπεσε από μένα, κάποια αφόρητη πέτρα από τη ψυχή μου. Θυμάμαι ότι έκλαψα. Δεν ξέρω πώς να κλάψω,το κάνω πολύ σπάνια. Θυμάμαι την χαρά, την παρατεταμένη αίσθηση, την ευτυχία ότι έχεις καθαρή συνείδηση. Άν θα μπορούσα να βρώ κάπου αυτόν τον Κόστια, αυτόν τον πατέρα, παρ’ όλο που ξέρω ότι συγχωρήθηκα, αλλά θα έπεσα στα γόνατα μου καί θα ζητούσα συγγνώμι. Καί καταλαβαίνω ότι αυτός ο Κόστια, ο ανυπεράσπιστος Κόστια, και ο ανυπεράσπιστος γενναίος πατέρας του, τους κοροιδέψαμε τότε, καί κοροιδέψαμε τον Χριστό—τον ανυπεράσπιστο, τον αθώο. Βεβαίως δεν μπορέις να κάνεις έτσι. Είναι πολύ σημαντικό να συγχωρέσεις τον εαυτόν σου, να συγχωρέσεις τους άλλους. Να μήν αισθάνεις καταδίκαση ούτε για τους άλλους, ούτε για τον εαυτόν σας. Ιδιαίτερα για τον εαυτόν σας, γιατί άν δεν συγχωρέσετε τον εαυτόν σας, καταστρέφετε τον εαυτόν σας. Όταν πηγάινετε με είρήνη στον εαυτόν σας, δεν παλέυετε, αλλά αγωνίζετε. Ο πόλεμος γίνεται αγώνας. Καί κάθε ένα κατόρθωμα, όταν γίνετε ψυλότερος, σας φέρει χαρά. Εν τω μεταξύ, να ζητάς συγγνώμι από τον άλλον είναι μία νίκη στον εαυτόν σου, είναι ο ίδιος ο αγώνας, είναι όταν ο πόλεμος γίνεται αγώνας. Καί η νίκη στον εαυτόν σου είναι η δυσκολότερη νίκη.  Αυτό είναι το πολύ που μου έδωσε η εμπειρία της πίστης.


Η Αγάπη


Σε μία συνέντευξη είπατε ότι στο Λονδίνο πήγατε σαν εθέλοντας να τρέφετε τους άστεγους. Μπορέιτε νά το καλέσετε μία εμπειρία αγάπης;

Πιθανώς ναί.

Τότε η τώρα, σκεφτείτε για αυτό;

Πιθανώς ναί. Αλλά για μένα ήταν και μία εμπειρία γνώσεως. Γιατί σε μας ήταν ...

Ζητώ συγγνώμι, γιατί το κάνατε; Ποιός ήταν ο λόγος; Γιατί μείνατε σε μία καθολική εστία;

Ναί.

Δηλαδή, ήταν από τις συνθήκες της ζωής σας εκεί;

Όχι, ήταν τελείως εθελοντικώς.

Εθελοντικώς.

Αυτοί που ήθελαν, το έκαναν, που δεν ήθελαν, δεν το έκαναν. Εγώ το ήθελα. Καί ήταν μία πολύ σημαντική εμπειρία γνώσεως για μένα. Γιατί συχνά μπορούμε να ακούσουμε τέτοιο στερεότυπο ότι οι άστεγοι στη Δύση είναι οι τρελλοί η οι ντεμπέλιδες, τους οποίους τους αρέσει να ζούν έτσι. Αλλά δεν είναι καθόλου έτσι. Οι άστεγοι του Λονδίνου με έκπλησσαν. Μπορώ να σας πώ, να σας δώσω ένα η δύο πορτραίτα. Ένας φοιτητής από τη Μαλαίσια, τέλειωσε το πανεπιστήμιο στο Λονδίνο. Έλαβε καλή μόρφωση, αλλά δεν μπορούσε να βρεί δουλειά. Τί θα έκανε ένας κανονικός άνθρωπος; Θα γύρισε στη Μαλαίσια και θα έχει βρεί υπέροχη δουλειά με τη μόρφωσή του από το Λονδίνο. Αλλά δεν μπορέι να το κάνει, γιατί όλοι στη Μαλαίσια θα το νομίζουν ήττα. Καί αυτός επιμένοντας, σαν ένα έμβολο ψάχνει για δουλειά στο Λονδίνο. Αλλά χωρίς δουλειά δεν μπορέις να πληρώνεις για το σπίτι, καί τότε γίνεσαι άστεγος. Καί ως άστεγος δεν μπορέις να βρείς δουλειά. Καί έγινε άστεγος για πάντα. Αλλά αυτός ακόμα νόμισε, ίσως και τώρα, σε 20 χρόνια ακόμα νομίζει ότι αύριο κάποιος θα του προτείνει δουλειά. Αλλά να σας πώ ένα σέκρετο—κανείς δε θα του προτείνει δουλειά. Αυτό ο άνθρωπος έκανε ένα, μοναδικό λάθος στη ζωή του—δεν γύρισε στη χώρα του.

Αρτιόμ Ρομάγεβιτς, λένε ότι ο επιστήμονας πρέπει να αγαπάει το αντικείμενο με το οποίο ασχολείται. Έχω μία ηλίθια ερώτηση. Ένας φιλόλογος, ας πούμε, αγαπάει τον συγγραφέα με τον οποίον ασχολείται, ένας ζωολόγος αγαπάει τα ζώα. Καί ένας άνθρωπος που ασχολείται με αυτά που εσείς κάνετε, τί αγαπάει; Τα κρύσταλλά;

Την διαδικασία της γνώσεως. Όταν βρείτε αυτά που κανείς πρίν δεν το ανακάλυψε. 

Δεν το ανακάλυψε.

...όταν γίνετε λίγο πιο έξυπνος, πάλι είναι ένας αθλητικός αγωνισμός με τον εαυτόν σας—να γίνεσαι καλύτερος, πιο έξυπνος, ψυλότερος, να αναπτύσσεις κάποιες δεξιότητες, ικανότητες ταλέντα σου—αυτό είναι που οι επιστήμονες αγαπούν στο επάγγελμα τους. Συστίνω αυτή τη φιλοσοφία ότι καθένας άνθρωπος γεννάται ταλεντούχος για κάτι. Καί είναι πολύ σημαντικό να βρείς τη θέση σου στη ζωή. Άν έχετε βρεί τη θέση, την κλίση σας στη ζωή, που μπορέιτε νά αναπτύσσετε και να πολλαπλησιάσετε τα ταλέντα σας, θα είστε ευτυχυσμένος άνθρωπος. Όταν είστε στη θέση σας, αγαπάτε τη θέση σας, αγαπάτε τη δουλειά σας, αυτή σας φέρει χαρά, γιατί πραγματοποιέιτε τα ταλέντα σας και τα πολλαπλησιάζετε,  αυτό είναι να αγαπάς το έργο σου. Επιπλέον, νομίζω ότι άν δε σας αρέσει αυτό που κάνετε, δε θα είστε ευτυχισμένος άνθρωπος. Καμιά φορά σε κάθε δουλειά, συμπεριλαμβάνοντας τη δουλειά του επιστήμονα, έχει πράγματα που πρέπει να τα κάνουμε, παρ’ όλο που δεν μας αρέσουν. Για παράδειγμα, να αιτήσουμε για χορηγήσεις...

Δεν σας αρέσει να αιτείτε για χορηγήσεις;

Να συμπληρώσω ένα σορό χαρτιών; Το μισώ! Όχι, με συγχωρείτε. Ανάψτε την ξανεγγραφή.

Ναί, ναί.

Μου αρέσει.

Θα το κώψουμε.

Μου αρέσει. Ανάγκαζα τον εαυτό μου να μου αρέσει ακόμα καί αυτό. Καταλαβαίνετε, άν δε σας αρέσει κάτι στο επάγγελμα που σας αρέσει, θα έχει στιγμές που δεν θα σας αρέσουν. Αλλά δεν θα σας μείνει τίποτα εκτός απ’ αυτό να το αγαπήσετε καί αυτό. Αλλιώς δε θα καταφέρετε.

Ξέρετε, έχει ακόμα κάτι ενδιαφέρον. Θα συμφωνήσετε η όχι. Από το 95 μπαίνω στην αίθουσα σαν καθηγητής και έχει κάποια πράγματα που χωρίς να τα θέλω, δεν έχω κάνει ανάλυση. Παρατηρώ κάτι στη νέα γεννειά, στους φοιτητές και μετά στους νέους συνάδελφους: το πιο ισχυρό κίνητρο σ’ αυτούς, πιο ισχυρό από τα λεφτά, από το φόβο, από τη τιμωρία η από την ελπίδα για ενθάρρυνση—είναι το ενδιαφέρον για το έργο τους. Άν είναι ενδιαφέρον—θα γκρεμίσουν τείχη και θα δουλέψουν και σαββατοκύριακο. Αλλά πολύ γρίγορα χάνουν το ενδιαφέρον τους ιδιαίτερα γιατί υπάρχει κάποια ρουτίνα που δεν μπορούν να βιάσουν τον εαυτό τους να την αγαπήσουν. Ενδιαφέρομαι, πρώτα, άν συμφωνείτε με τέτοια αξίωση των φοιτητών και των νέων σήμερα. Και το δεύτερο, τί να κάνουμε εδώ, πώς να μάθουμε, ποιά συμβουλή μπορέιτε να μας δώσετε;

Δεν ξέρω. Η υπομονή, όπως είπαμε πρίν. 

 Η υπομονή, η συγχώρηση.

Η υπομονή και η δουλειά θα νικήσουν τα πάντα. Πράγματι.

Το παρατηρείτε στα νέα παιδιά, στους φοιτητές, στους μεταπτυχιακούς; Ή σε σας έρχονται μόνο οι καλύτεροι;

Ξέρετε, παίρνω μόνο αυτόυς μεταπτυχιαούς και συναδέλφους που είναι αυτοκινούμενοι. Άν ένας άνθρωπος μπορέι να προχωράει με τον δικό του κίνητρο, το δικό του καύσιμο, τότε θα δουλέψω μ’ αυτόν. Άν ο άνθρωπος όλο το καιρό χρειάζεται κάποια  μπαστούνια και μελόψωμο, τέτοιος δεν είναι ενδιαφέρων για μένα. Νομίζω ότι έτσι πρέπει να κάνουμε. Βεβαίως δεν επιλέγω τους φοιτητές που έρχονται στις διαλέξεις μου—έρχονται οι οποίοι θέλουν. Άν δεν έχει ενδιαφέρον, να φίγει.

Ναί, ναί.

Σχεδόν ποτέ δεν γράφω κακούς βαθμούς.

Δεν γράφετε;

Όχι. Οι περισσότεροι βαθμοί μου είναι «πέντε», περίπου 85 στο εκατόν, οι υπόλοιποι  είναι «τέσσαρα», άν του γράφω «τρείς», αυτό σημαίνει ότι ο άνθρωπος είναι τελείως ηλίθιος και δεν θέλω να τον δώ πια, ακόμα και στη επαναλαβόμενη εξέταση. Δεν έχω γράψει ούτε μία φορά στη ζωή μου το «Δύο». 

Γιατί;

Γιατί δεν θέλω να δώ στο επαναλαβομένη εξέταση τους ηλίθιους.

Εγώ είμαι ένας άνθρωπος που έχει γράψει πάρα πολλούς «δύο», και με κάνατε να το σκεφτώ. Ίσως έχει νόημα να ελέγχω την φιλοσοφία μου. Είμαι πολύ ευγνώμων σε σα για αυτό. Ξέρετε, λυπάμαι πολύ, αλλά είμαστε ήδη στο τέλος.

Στο τέλο έχω την ερώτηση την εξής. Άν με επιτρέπετε θα αρχίσω με ένα απόσπασμα. «Συνειδώ ότι είμαι συμμέτοχος με καταπληκτικά κατορθώματα της επιστήμη και μηχανικής, που έφεραν την ανθρωπότητα σε πράγματι ατέλειωτη πηγή ενέργειας, σήμερα, όταν είμαι σε περισσότερα από ώριμη ηλικία, δεν είμαι σίγουρος ότι η ανθρωπότητα είναι ώριμη να κρατάει αυτή τη ενέργεια.Συννοώ ότι είμαι συνένοχος για το φοβερό θάνατο ανθρώπων, για τεράστια βλάβη στη φύση στο οίκο μας, την Γη. Οι λέξεις της μετάνοιας δε θα αλλάξουν τίποτα. Δός το, ο Θεός, αυτοί που θα έρχονται μετά μας, να βρούν τις οδούς, να βρίσκουν την δύναμη και θάρρος, όταν αγωνίζονται για το καλύτερο, να μήν κάνουν το χειρότερο». Αυτά τα λόγια είπε ο Ιούλι Μπορίσοβιτς Χαριτόν το 91, στη εκτέλεση του στη μνήμη του Οππενχαίμερ. Και πάλι σχετικά με αυτά που αυτός είπε, θα ήθελα να σας ρωτήσω. Τί να κάνει ένας επιστήμονας ό οποίος καταλαβαίνει ότι τα αποτελέσματα των ερευνών του μπορούν να χρησιμοποιούνται όχι μόνο για ειρηνικούς σκόπους. Καταλαβαίνω ότι η ερώτηση είναι δύσκολη, γιαυτό μπορέιτε να εξηγήσετε το σημείο στίξης που θα βάσετε, άν το θεωρείτε σημαντικό και χρήσιμο. Η πρόταση είναι η εξής: «Να συνεχίζετε δεν μπορέιτε να σταματίσετε». Που θα βάσετε το σημείο στίξης;

«Να συνεχίζετε, δεν μπορείτε να σταματίσετε». Θα έβασα την κόμμα ακριβώς εκεί, γιατί κάθε μία επιστημονική γνώση μπορεί να χρησιμοποιείται για το καλό, και για το κακό. Η πυρηνική ενέργεια δεν είναι το μοναδικό παράδειγμα. Να με συγχωρείτε: ο καταπέλτης; Με ένα μοχλό και τη κλασσική μηχανική—είναι το ίδιο,  το τόξο και τα βέλη, τα εγκάρσια τόξα, όλα ό τι θέλετε. Άν θα αρνηθήσουμε τη επιστημονική γνώση μόνο από το φόβο ότι μπορέι να βλάψει, πρέπει να αρνηθήσουμε όλη τη επιστημονική γνώση, αλλά οι άνθρωποι θα σκοτώσουν ο ένας τον άλλον με το τρόπο όπως ο Καίν  σκώτωσε τον Άβελ. Δε θα βελτιώσουμε την φύση του ανθρώπου έτσι. Θα κάνουμε χειρότερη την ποιότητα της ζωής του ανθρώπου και την ποιότητα της γνώσεως που έχει ο άνθρωπος.  Γιαυτό δεν μπορούμε να σταματίσουμε την επιστήμη, μπορούμε να βάσουμε κάποια ηθικά σύνορα για την χρήση των αποτελεσμάτων της επιστήμης. Για παράδειγμα, η απαγόρευση των πυρηνικών όπλων είναι κάτι πολύ καλό. 

Αλλά είναι θέμα των πολιτικών όχι των επιστήμονων.

Ναί, είναι θέμα για πολιτικούς. Καί οι επιστήμονες πρέπει να κάνουν την δουλειά τους και να ανακαλύψουν τα μυστήρια αυτού του κόσμου. 

Σας ευχαριστώ πάρα πολύ για την κουβέντα.

Και εγώ σας ευχαριστώ. 

Ο προσκαλεσμένος μας ήταν ο ευτυχισμένος άνθρωπος και ο πολύτεκνος πατέρας Αρτιόμ Ρομάγεβιτς Ογάνοβ. Σας ευχαριστώ πολύ.