Οι Ορθόδοξοι ποιμένες της μεταπολεμικής Ουκρανίας

Μετά την απελευθέρωση της Ουκρανίας από τη ναζιστική κατοχή το 1944, ξεκίνησε μια αξιοσημείωτη πνευματική αναζωογόνηση στη χώρα. Οι Ουκρανοί, συμπεριλαμβανομένων των νέων, έδειξαν αυξημένο ενδιαφέρον για την Ορθόδοξη πίστη και την αναβίωσή της. Ωστόσο, δεν ήταν μόνο τα κατεστραμμένα και βεβηλωμένα εκκλησιαστικά κτίρια και τα λεηλατημένα μοναστήρια που έπρεπε να αποκατασταθούν. Οι ζωντανές απώλειες της Εκκλησίας ήταν τεράστιες, καθώς η Εκκλησία, ως γνωστόν, αποτελεί «κοινότητα ανθρώπων που πιστεύουν στον Χριστό, έχοντας τη δική της ιεραρχική και οργανωτική δομή». Ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία αυτής της ιεραρχίας είναι οι ποιμένες - οι ιερείς που λαμβάνουν από τον Θεό, μέσω των Αποστόλων Του, το δικαίωμα να τελούν τα ιερά μυστήρια.

Από τις αναφορές των εκπροσώπων του Συμβουλίου για τις Υποθέσεις της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Ουκρανία, οι οποίες αποκαλύφθηκαν στο πλαίσιο του προγράμματος «Η Εκκλησία των Πιστών. Ουκρανία. 1940s», αποκτούμε ορισμένες πληροφορίες για εκείνα τα μέλη του κλήρου που είχαν βιώσει διώξεις ήδη σε καιρό ειρήνης, επιβίωσαν από την εισβολή των εχθρών, αντιστάθηκαν στους πειρασμούς (ή μετανόησαν για τις πλάνες τους), καθώς και για εκείνους που εντάχθηκαν στον κλήρο μετά την απελευθέρωση της Σοβιετικής Ουκρανίας από τους Γερμανούς κατακτητές.

Ιερείς χωρίς εμπειρία σε πλειοψηφία

Οι εκπρόσωποι των περιοχών της Ουκρανίας υπέβαλαν στατιστικά στοιχεία για τον κλήρο τους προς τις κεντρικές αρχές κατά το πρώτο τρίμηνο του 1946. Για παράδειγμα, στην περιοχή του Χάρκοβο υπηρετούσαν 213 ιερείς και 24 διάκονοι σε ενεργές εκκλησίες, ενώ ο πληθυσμός το 1944 αριθμούσε 1.668.300 άτομα. Στην περιοχή της Βίννιτσα, αντίστοιχα, υπήρχαν 421 ιερείς και 13 διάκονοι για 1.666.500 κατοίκους.

Πώς εξηγείται αυτή η διαφορά στον αριθμό των κληρικών, παρά την σχεδόν ίση πληθυσμιακή κατανομή; Πιθανώς επειδή το Χάρκοβο ήταν μια βιομηχανική ζώνη με κυρίως αστικό πληθυσμό, ενώ η Βίννιτσα ήταν ένας αγροτικός νομός όπου η πίστη ήταν παραδοσιακά πιο ισχυρή.

Ο εκπρόσωπος της Βίννιτσα ανέφερε ότι σχεδόν όλοι οι λειτουργοί ήταν καταγεγραμμένοι επίσημα, με μόνο πέντε εξαιρέσεις. Από το σύνολο των ιερέων, το 19% είχε λιγότερο από ένα έτος υπηρεσίας, ενώ η πλειονότητα ήταν άνω των 40 ετών.

Όσον αφορά την εκπαίδευση, μόνο το 28% είχε θεολογική μόρφωση, εκ των οποίων μόλις δύο άτομα είχαν πανεπιστημιακό πτυχίο. Το 60% των ιερέων δεν είχε ούτε δευτεροβάθμια εκπαίδευση.

Ο πόλεμος και ο ρόλος της Εκκλησίας

Κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, οι περισσότεροι ιερείς της περιοχής της Βίννιτσα βρέθηκαν σε εδάφη υπό ναζιστική κατοχή. Τρεις από αυτούς πολέμησαν, δύο διέφυγαν μαζί με τους Γερμανούς, αλλά αργότερα επέστρεψαν και συνέχισαν να λειτουργούν.

Η πλειοψηφία των ιερέων άρχισε να υπηρετεί κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, αφού οι κατακτητές επανέφεραν τη λειτουργία των εκκλησιών σε μια προσπάθεια να στρέψουν τους Ουκρανούς εναντίον του σοβιετικού καθεστώτος.

Τι θεωρούνταν προσόντα και τι μειονεκτήματα

Οι σοβιετικές αρχές αξιολογούσαν τους ιερείς σύμφωνα με συγκεκριμένα κριτήρια. Η ενεργή συμμετοχή τους στον πόλεμο ή η πατριωτική τους στάση μετά το πέρας του θεωρούνταν ιδιαίτερα σημαντικές. Για παράδειγμα, ιερείς που βοηθούσαν στρατιώτες του Κόκκινου Στρατού ή είχαν υποστεί διώξεις από τους Ναζί λάμβαναν θετικές αξιολογήσεις.

Η συμμετοχή σε πατριωτικές εκδηλώσεις και η συγκέντρωση οικονομικών συνεισφορών για το κράτος ήταν επίσης σημαντικά κριτήρια. Ο επίσκοπος του Χάρκοβο Στέφανος, για παράδειγμα, παρότρυνε τους ιερείς να κάνουν εράνους υπέρ του κράτους και ο ίδιος προσέφερε 30.000 ρούβλια.

Αντίθετα, οι αρχές επέκριναν τους ιερείς που θεωρούνταν πολύ αφοσιωμένοι στα καθήκοντά τους. Για παράδειγμα, η προσπάθεια ενός ιερέα να παρέχει δωρεάν μυστήρια σε φτωχούς θεωρήθηκε ως απόπειρα αύξησης της επιρροής της Εκκλησίας. Ορισμένοι κληρικοί κατηγορήθηκαν για χρηματισμό, ανηθικότητα ή αδιαφορία για τις πολιτικές επιταγές του κράτους.

Το μέλλον της Εκκλησίας στην Ουκρανία

Παρά τις διώξεις και τις δυσκολίες, η Ορθόδοξη Εκκλησία στην Ουκρανία συνέχισε να αναπτύσσεται μετά τον πόλεμο. Ωστόσο, αυτή η σύντομη περίοδος αναγέννησης σύντομα έδωσε τη θέση της σε ένα νέο κύμα διώξεων κατά τη διάρκεια της επερχόμενης αντιθρησκευτικής εκστρατείας του σοβιετικού καθεστώτος.

Παρόλα αυτά, το γεγονός ότι η Εκκλησία επιβίωσε και ανέκαμψε μετά από τόσα χρόνια καταστολής δείχνει τη βαθιά ριζωμένη παρουσία της στην κοινωνία και την αδιάκοπη πίστη του ουκρανικού λαού.