Πόσο χρόνο αντέχετε χωρίς πρόσβαση στο διαδίκτυο; Μήπως έχετε συνηθίσει συνέχεια να ελέγχετε τα e-mail σας και να μεταβαίνετε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης; Ή μήπως δεν φαντάζεστε τη ζωή σας χωρίς online ηλεκτρονικά παιχνίδια; Εδώ και δέκα με δεκαπέντε χρόνια χρησιμοποιούμε ευρέως τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, και δεν έχουμε αντιληφθεί πότε κατέλαβαν τόσο σημαντική θέση στη ζωή μας, ενώ σήμερα όλο και περισσότερο οι ειδικοί μας μιλούν για  την εμφάνιση  μίας καινούργιας εξάρτησης, τον εθισμό στο διαδίκτυο. Για αυτό το νέο είδος εθισμού μιλάμε με τον εκπρόσωπο του κοινωνικού συλλόγου "Κέντρο ζωής χωρίς εξάρτηση" Η Κιβωτός μας ", ψυχολόγο Vladimir Tsarev.

Ποιες είναι οι αιτίες εθισμού στο διαδίκτυο και πώς εμφανίζεται αυτή η εξάρτηση;

- Όλοι οι εθισμοί έχουν τις ίδιες ρίζες, τόσο ο χημικός εθισμός όσο ο εθισμός στα παιχνίδια και ο εθισμός άλλων μορφών, και η εξέλιξη της κάθε κατάσταση εθισμού διαφέρει πολύ ελάχιστα η μία από την άλλη. Στην περίπτωση εθισμού στο ηλεκτρονικό παιχνίδι το άτομο δεν χρησιμοποιεί καμία ουσία, αλλά βιώνει τα ίδια συναισθήματα με εκείνα  που βιώνουν οι χρήστες ουσιών . Ο άνθρωπος βρίσκεται σε παρόμοια κατάσταση με τοξικομανείς και εκδηλώνει τα ίδια συμπτώματα αποχής από το διαδίκτυο εάν δεν του επιτραπεί να παίξει.

Ο εθισμός στο διαδίκτυο ξεκινά με τον ίδιο τρόπο, όπως και άλλοι είδη εθισμών: άγχος, δυσαρέσκεια με τη ζωή, αίσθηση ότι κάτι λείπει και επιθυμία ανακούφισης της έντασης. Και για τον άνθρωπο δεν έχει σημασία ο τρόπος πως θα ξεφύγει από τα προβλήματα, ή με χρήση online ηλεκτρονικού παιχνιδιού ή περνώντας τον χρόνο του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Στη ψυχολογία υπάρχει μια έννοια που ονομάζεται «πείνα για δομή» η οποία εκφράζει την ανάγκη του ατόμου να οργανώσει τον χρόνο του και να  ασχοληθεί με κάποια δραστηριότητα. Είναι τρομερό να μην ασχολείσαι με τίποτα, δοκιμάστε και μόνοι σας να καθίσετε τουλάχιστον μισή ώρα χωρίς να κάνετε τίποτα. Είναι καλό όταν ο άνθρωπος είναι πολυάσχολος και έχει πολλά να σκεφτεί, τότε αρχίζει για παράδειγμα να κάνει σχέδια και να αναλύει διάφορες καταστάσεις. Όμως όταν το άτομο δεν ασχολείται με καμιά δραστηριότητα τότε αρχίζει να κάνει όνειρα, να μετανιώνει και να θυμάται τα παλιά. Έτσι το άτομο έχει δύο επιλογές για οργάνωση του χρόνου του:  είτε βρίσκει κάποια δραστηριότητα, είτε κάνει όνειρα. Ο εθισμός στα παιχνίδια βυθίζει τον άνθρωπο στον κόσμο των ψευδαισθήσεων, του επιτρέπει να διαφύγει από την βαρετή χωρίς ενδιαφέροντα ζωή.

Στο online ηλεκτρονικό παιχνίδι (συμπεριλαμβανομένου τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, chats), το άτομο έχει την αίσθηση ότι εκεί μπορεί να είναι όπως του αρέσει, μπορεί να είναι ισχυρός, θαρραλέος, ενδιαφέρων ή οτιδήποτε άλλο. Επίσης εκεί υπάρχει δυνατότητα ανταλλαγής απόψεων με τα άλλα μέλη, δηλαδή με την κοινωνία του διαδικτύου.

Στο σχολείο ο χρόνος έχει μία συγκεκριμένη δομή, δηλαδή υπάρχει χρόνος για μαθήματα και χρόνος για διαλείμματα, το παιδί ξέρει πότε παραδείγματος χάρη έχει βαρετά μαθήματα και πότε ξεκινά το διάλειμμα. Μετά τα μαθήματα επιστρέφει σπίτι και εάν οι γονείς έχουν χρόνο και του προτείνουν διάφορες δραστηριότητες, τότε  το παιδί δεν θα έχει κανένα πρόβλημα. Το πρόβλημα με τη χρήση υπολογιστή δεν αφορά τα παιδιά, είναι πρόβλημα των γονέων που δεν θέλουν ή δεν μπορούν να ασχολούνται με το παιδί τους και να βρουν μια ενδιαφέρουσα δραστηριότητα για αυτό. Και τα παιδιά με τη σειρά τους απλώς βρίσκουν τον καλύτερο τρόπο για να επιβιώσουν στις συνθήκες υπό τις οποίες βρίσκονται και τις οποίες τους δημιούργησαν οι ενήλικοι. Στην ουσία το παιδί από μόνο του δεν ξέρει να ασχολείται με κάποιο είδος δραστηριότητας, έχει περιορισμένη επικοινωνία με τους άλλους και σαν συνέπεια ο υπολογιστής γίνεται το παράθυρο επικοινωνίας του με  τον έξω κόσμο. Και όλα εξαρτώνται από τους γονείς, από το πώς μπορούν να οργανώσουν το χρόνο του παιδιού τους, και να το βοηθήσουν να δημιουργήσει έναν πραγματικό κόσμο στη ζωή του.

Γιατί οι ενήλικοι παίζουν ηλεκτρονικά παιχνίδια;

- Τα παιδιά που μεγαλώνουν σε συνθήκες όταν οι γονείς δεν τα αφιέρωσαν το χρόνο που χρειαζόντανε, στην ενήλικη ζωή τους έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να εμφανίσουν εξάρτηση από ηλεκτρονικά παιχνίδια. Διότι εάν το άτομο δεν κατάφερε να βρει τον εαυτό του σε παιδική ηλικία, δεν έμαθε να αλληλοεπιδρά με άλλους ανθρώπους, εξελίσσεται σε εξαρτώμενο άτομο. Το παιδί βρίσκει παιχνίδια για ενήλικους αντί να παίζει παιδικά παιχνίδια και δεν αναπτύσσεται σωστά. Το εθισμένο άτομο δεν βιώνει πραγματικά συναισθήματα.

Καθώς μεγαλώνουμε και βγαίνουμε στον έξω κόσμο όλοι μας αντιμετωπίζουμε άγνωστες καταστάσεις και πρέπει να μάθουμε να ξεπερνάμε τους φόβους που βιώνουμε. Όταν το άτομο βρίσκεται αντιμέτωπο με κάτι φοβερό και άγνωστο τότε μαθαίνει πως να αντιμετωπίζει τις καταστάσεις, μαθαίνει να βιώνει αυτό το συναίσθημα και επομένως να ωριμάζει συναισθηματικά. Αν αρνηθεί να το ζήσει τότε δεν θα γνωρίσει πώς να αντιμετωπίσει αυτόν τον φόβο και θα μεγαλώσει με αυτόν. Ένα τέτοιο παιδί στην ενήλικη ζωή του αποφεύγει τα συναισθήματά του επειδή δεν ξέρει πως να τα διαχειρισθεί, για παράδειγμα, το άτομο που παίζει ηλεκτρονικό παιχνίδι βιώνει ψεύτικα συναισθήματα, γιατί εκείνη την ώρα οι ορμόνες απελευθερώνονται στο αίμα του. Αλλά αυτό είναι μια ψευδαίσθηση, παρόμοια με την κατάσταση της ευτυχίας που βιώνει ένας τοξικομανής. Όλα θα ήταν εντάξει αν αυτό δεν θα κατάστρεφε το άτομο όμως αυτό τον καταστρέφει.

Έτσι κατά τη γνώμη μου στις περισσότερες περιπτώσεις η βασική αιτία ενός εθισμού είναι η συναισθηματική ανωριμότητα του ατόμου και ταυτόχρονα η απουσία στόχων, όταν το άτομο δεν έχει ανεπτυγμένο κίνητρο να επιτύχει κάτι.

Το ίδιο συμβαίνει και με τον εθισμό στο διαδίκτυο, ιδού τα online παιχνίδια, ιδού τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Σας ωθούν να ασχολείσθε με αυτά επειδή είναι στη μόδα και επειδή συνεχώς διαφημίζονται. Πώς τότε να πείσουμε τον καταναλωτή για τη βλάβη που προκαλούν και πώς να επισημάνουμε από πού αυτή προέρχεται; Στην περίπτωση των τοξικομανών πολεμάμε με μία  ουσία, η οποία όταν πάψει να υφίσταται εξαφανίζεται το πρόβλημα. Στην περίπτωση εθισμού στο διαδίκτυο δεν μπορούμε να εξαλείψουμε τίποτα και αναγκαζόμαστε να αντιμετωπίσουμε τις συνέπειες.

Πόσο συχνοί έγιναν οι εθισμοί στη σύγχρονη κοινωνία;

- Ο αριθμός των εθισμένων ατόμων δηλαδή εκείνων που έχουν τάση προς τέτοια συμπεριφορά είναι πάνω κάτω σταθερός. Τα κοινωνικά προβλήματα, φυσικά, τείνουν να εξελιχθούν σε καταστάσεις εξάρτησης, - τί να κάνει ο άνθρωπος όταν παντού έχει κρίση; Δεν υπάρχει δουλειά, χωρίς χρήματα δεν έχεις να ασχοληθείς με τίποτα, ενώ στο διαδίκτυο μπορείς να παίζεις εντελώς δωρεάν. Εδώ και μια βότκα για να πιείς θέλεις χρήματα, όμως στο διαδίκτυο όλα είναι τζάμπα.

Επομένως,  οι κρίσεις προκαλούν τις καταστάσεις εθισμού. Και εάν στην αρχή το παιχνίδι είναι απλώς ένας τρόπος διαφυγής από τον εαυτό σας, στη συνέχεια αρχίζει να σας τραβάει κάθε φορά όλο και περισσότερο, αλλά ευτυχώς όχι όλους. Σίγουρα υπάρχει βιολογική προδιάθεση αλλά επιπλέον και η ανατροφή επίσης παίζει μεγάλο ρόλο στη δημιουργία εθισμού στο άτομο, δηλαδή στην οικογένεια όπου ο γονέας πάσχει από εξάρτηση είναι πιθανό και τα παιδιά να έχουν επίσης κάποια μορφή εθισμού. Επιπλέον αυτή η εξάρτηση μπορεί να εκδηλώνεται με διάφορες μορφές, για παράδειγμα, εάν ο πατέρας είναι αλκοολικός τότε ο γιος μπορεί να έχει εξάρτηση σε διάφορα είδη παιχνιδιών. Απλώς αυτό είναι ένας τρόπος επιβίωσης για όσους δεν γνωρίζουν να αντιμετωπίζουν προβλήματα με άλλον τρόπο, δηλαδή δεν έχουν μάθει να έρχονται σε σωστή επαφή με το υπόλοιπο κοινωνικό σύνολο. Το ηλεκτρονικό παιχνίδι στο διαδίκτυο ή τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν πιο πολύ  ενδιαφέρον παρά αυτός ο ίδιος ο κόσμος. Και ο πραγματικός κόσμος... τι ενδιαφέρον μπορεί έχει αν δεν έχεις δική σου ασχολία, δεν έχεις καλούς φίλους; Ο άνθρωπος είναι κοινωνικό ον και δεν μπορεί να ζήσει χωρίς το περιβάλλον του. Ο Μόγλης βρίσκεται στον κόσμο του  παραμυθιού, στην πραγματικότητα δεν συμβαίνουν παρόμοια πράγματα γιατί παιδιά που θα βρεθούν σε τέτοιες καταστάσεις πεθαίνουν ή στην καλύτερη περίπτωση μετατρέπονται σε ζώα χωρίς τη δυνατότητα να γίνουν κάποτε κανονικοί άνθρωποι.

Πόσο μεγάλη διαφορά έχει για παράδειγμα ο εθισμός στο διαδίκτυο με τον εθισμό στο αλκοόλ αν τα συγκρίνουμε μεταξύ τους;

- Είναι άτοπη η σύγκριση αλλά κατά κάποιον τρόπο ο εθισμός στο διαδίκτυο μπορεί να είναι ακόμη πιο σοβαρός από το δεύτερο. Η εξάρτηση από ουσίες είναι τρομερό πράγμα και τα ναρκωτικά είναι απαγορευμένες ουσίες, γι’αυτό και οι υπηρεσίες επιβολής νόμου προσπαθούν να τα εξαλείψουν. Όταν ξεκίνησε το κύμα εθισμού στα ναρκωτικά Spice οι υπηρεσίες αντέδρασαν αρκετά αποτελεσματικά και το κύμα εξαφανίσθηκε. Αλλά πώς να αντιμετωπίσετε ένα εντελώς νόμιμο ναρκωτικό που ονομάζεται αλκοόλ; Τι είναι πιο τρομερό για την κοινωνία μας ο αλκοολισμός ή εξάρτηση από ουσίες; Όντως δεκάδες αν και όχι εκατοντάδες φορές λιγότεροι άνθρωποι πεθαίνουν από ναρκωτικά παρά από αλκοόλ! Στην περίπτωση με ουσίες διαθέτουμε πολλούς μεθόδους να επηρεάζουμε τους παραγωγούς, τους χρήστες, τους διανομείς ενώ στην περίπτωση του αλκοόλ όλα είναι εντελώς διαφορετικά. Παρόμοια κατάσταση είναι με τον εθισμό στο διαδίκτυο, επειδή είναι αδύνατον να επηρεάσουμε κάπως την εξάπλωσή του και να διακόψουμε την εξάρτηση με τη βία.

Πώς να βρούμε εκείνο το όριο μετά από το οποίο η επιθυμία να χαλαρώσει κανείς στο διαδίκτυο μετατρέπεται σε εθισμό;

- Εδώ το θέμα εντοπίζεται  από το αν υπάρχει εμμονή για το διαδίκτυο. Αν θέλω να παίξω θα το κάνω και αν έχουν προκύψει άλλες δουλειές αφήνω τον υπολογιστή εντελώς ανώδυνα και πηγαίνω και ασχολούμαι με κάτι άλλο. Η απομάκρυνση από τον υπολογιστή δεν προκαλεί καμιά συναισθηματική ανταπόκριση σε μένα και δεν προσηλώνω την προσοχή μου σε αυτό. Θα έλεγα είναι σαν να διαβάζω ένα μη ενδιαφέρον βιβλίο:· με φώναξαν και το έβαλα στην άκρη και έφυγα και δεν με νοιάζει. Ενώ όταν με ενοχλεί που το άφησα και τρέχω βιαστικά να το πιάσω στα χέρια μου τότε είναι πολύ διαφορετικά τα πράγματα.

Αν δε κάνω λάθος ο συγγραφέας Τσερνισέφσκι είπε ότι η φτώχεια της πνευματικής ζωής οδηγεί τη ζωή μέσα στα όνειρα. Φυσικά δεν εννοούσε υπολογιστή ή αλκοόλ ή ναρκωτικά, μιλούσε για βιβλία. Αλλά εδώ ταιριάζει οτιδήποτε, το ερώτημα είναι πόσο πολύ έχει βυθιστεί κανείς σε αυτό το πράγμα. Και τον εθισμό τον καταλαβαίνουμε από τη συναισθηματική ανταπόκριση, δηλαδή από το πόσο μπορεί να με κάνει να χάνω την ισορροπία μου.

Το κύριο σύμπτωμα του κάθε εθισμού είναι η παθολογική έλξη στο αντικείμενο του, το οποίο μπορεί να είναι οτιδήποτε· κάποιο παιχνίδι, γυναίκα ή άλλο, και δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι όλα τα γεγονότα της  ζωής του εξαρτημένου ατόμου περιστρέφονται γύρω από το αντικείμενο έλξης. Τα χρήματα που κερδίζει πηγαίνουν πρώτα απ’όλα  για να αγοράσει έναν  πιο σύγχρονο υπολογιστή και να έχει την δυνατότητα να παίξει ακόμα πιο μοντέρνα παιχνίδια και έτσι όλος ο ελεύθερος χρόνος ξοδεύεται σε αυτό. Σταδιακά, όπως συμβαίνει σε τοξικομανείς τα πάντα στη ζωή του γίνονται λιγότερο σημαντικά και η οικογένεια και η δουλειά εξαφανίζονται από το προσκήνιο.

Ενώ το παιδί μπορεί καμιά φορά να απομακρυνθεί από τον εθισμό με χρήση διάφορων μεθόδων βίας, τα πράγματα με τους ενήλικους είναι πολύ πιο δύσκολα.

Εάν ένας ενήλικος, για παράδειγμα, παίζει πολύ online ηλεκτρονικά παιχνίδια πώς μπορούν οι δικοί του να καταλάβουν εάν πρόκειται για εθισμό και πότε πρέπει να ξεκινήσουν να ανησυχούν; Τί πρέπει να προσέξουν; 

-Κατ’ αρχάς πρέπει να σας βάλει σε ανησυχία όταν ένα παιδί ή ένας ενήλικος ξεχνά, για παράδειγμα, να φάει ή παίζει εις  βάρος του ύπνου του, δηλαδή όταν οι βασικές ανάγκες του ανθρώπου δεν αποτελούν πλέον πρωταρχική σημασία. Επίσης άλλο ένα επικίνδυνο σημείο είναι η υπερβολική συναισθηματική αντίδραση στην αδυναμία να παίξει.

Υπάρχει ένα φαινόμενο στους παίκτες που λέγεται "hangover" («αδιαθεσία μετά από μέθη»). Όταν το άτομο αφού παίξει, για παράδειγμα, για αρκετές ώρες συνειδητοποιεί ότι έμεινε περισσότερο χρόνο από όσο ήθελε και σπατάλησε το χρόνο του άσκοπα, και αν δεν θέλει να το ξανακάνει τότε είναι σε σωστό δρόμο, εννοείτε ότι καμιά φορά μπορεί να επιστρέψει στο παιχνίδι. Εάν όμως το άτομο δεν μπορεί να εγκαταλείψει το παιχνίδι τότε, πιθανότατα, ο εθισμός ήδη έχει αρχίσει να δημιουργείται ή έχει ήδη δημιουργηθεί στο άτομο. Επίσης μπορείτε να παρατηρήσετε τι είδος συζητήσεις κάνει, διότι εάν αφορούν το αντικείμενο εξάρτησης, αυτό σημαίνει ότι ήδη έχει δημιουργηθεί ένας συγκεκριμένος κύκλος επικοινωνίας μεταξύ των μελών του παιχνιδιού, για παράδειγμα. Μπορούμε να το θεωρήσουμε χόμπι, όχι όμως στη περίπτωση όταν αυτό επηρεάζει την συνείδηση του ατόμου και εξ’ αιτίας αυτού δυσκολεύεται να απομακρυνθεί από αντικείμενο του εθισμού.

Από που  ή από ποιον μπορεί κανείς να αναζητήσει βοήθεια για αντιμετώπιση εθισμού στο διαδίκτυο;

- Υπάρχουν μερικά προγράμματα για εθισμένα άτομα, το πρώτο αποτελείται από δώδεκα βήματα, το δεύτερο είναι πρόγραμμα ψυχοθεραπείας και μερικές φορές με αυτήν την εξάρτηση ασχολούνται οι ναρκοθεραπευτές. Ωστόσο θα πρέπει να γνωρίζετε ότι ο εθισμός στο διαδίκτυο δεν έχει αναγνωριστεί επίσημα ως νόσος όπως οι άλλοι εθισμοί. Το "Κέντρο ζωής χωρίς εξάρτηση" Η Κιβωτός μας " όπου εργάζομαι και εγώ βοηθά σε όλα είδη εξάρτησης όπως επίσης και στον εθισμό στο διαδίκτυο.

Η αντιμετώπιση του εθισμού στα video games είναι πιο δύσκολη από την αντιμετώπιση πολλών άλλων. Ποιος θα πρέπει να ασχοληθεί με αυτό; Είτε οι γονείς θα αγωνίζονται για τα παιδιά τους ή το ίδιο το άτομο εάν τελικά συνειδητοποιήσει το πρόβλημά του και αναζητήσει βοήθεια από επαγγελματίες, από ψυχολόγους, ψυχοθεραπευτές. Το πρόβλημα όμως είναι ότι συχνά οι άνθρωποι δεν αντιλαμβάνονται  τον εθισμό και αρχίζουν να τον αντιμετωπίζουν ως συναισθηματική διαταραχή. Φυσικά υπάρχει κάποιο αποτέλεσμα μετά τη θεραπεία αλλά ο πυρήνας του εθισμού παραμένει να υπάρχει. Μπορεί να περάσει λίγος χρόνος και στο άτομο δημιουργείται η αίσθηση ότι κάτι λείπει και όλα ξεκινούν ξανά επειδή ο υπολογιστής είναι πάντα δίπλα μας. Πατάς το εικονίδιο του παιχνιδιού και τελείωσε, όλος ο κόσμος είναι στο χέρι σου. Επομένως, αυτή η  μορφή εθισμού φυσικά και είναι πιο δύσκολη.

Μόνο ένας τρόπος θεραπείας υπάρχει: να μεγαλώσετε γιατί όλοι οι εθισμένοι είναι ανώριμοι άνθρωποι. Πρέπει να βοηθήσουμε αυτούς τους ανθρώπους να μεγαλώσουν, να ωριμάσουν, να αναλάβουν κάποια ευθύνη, να ασχοληθούν με κάποια δραστηριότητα. Αυτός είναι ο μόνος τρόπος που λειτουργεί πραγματικά.