Η μαζική υποκουλτούρα ασκεί τόσο ισχυρή επίδραση στους νέους, που είναι πάρα πολύ δύσκολο να χτίσεις μια λογική άμυνα ενάντια στην επιρροή της. Κατά κανόνα, εκτός από ορισμένες εξαιρετικές περιπτώσεις, δεν επικαλεί-ται τη λογική, αλλά το ένστικτο. Αν δούμε τη διαφήμιση, τα ιλουστρασιόν περιοδικά, τη ροή των πληροφοριών, που προέρχεται από τις οθόνες των τηλεοράσεων, θα δούμε ότι όλα στοχεύουν να χρησιμοποιήσουν το ανθρώπινο ένστικτο, για την επίτευξη συγκεκριμένων στόχων, εμπορικών, ιδεολογικών, ίσως ακόμη και πολιτικών, αν και σε μικρότερο βαθμό.

Ο άνθρωπος είναι έτσι φτιαγμένος, που η φωνή του ενστίκτου του είναι πολύ δυνατή. Αλλά αν ο Θεός δεν έδινε αυτή την ενστικτώδη δύναμη στη φύση μας, δε θα υπήρχε συνέχεια του ανθρώπινου είδους, θα πεθαίναμε από πείνα, δίψα, κρύο. Ακολουθώντας το ένστικτο μας, προστατεύ-ουμε τον εαυτό μας. Το ένστικτο αποτελεί ένα είδος συστή-ματος προειδοποίησης, που διασφαλίζει την επιβίωση του ατόμου. Έτσι ακριβώς συμβαίνει και στον ζωικό κόσμο, τα ζώα υπάρχουν, αναπαράγονται και επιβιώνουν, μόνο χάρη στη φωνή του ενστίκτου.

Ο άνθρωπος διαφέρει από τα ζώα, ειδικά επειδή, του έχει δοθεί άλλη μια εσωτερική δύναμη από τον Θεό, η ηθική αφετηρία. Οι επιστήμονες διαφωνούν για την προέλευση της ηθικής και με τίποτε δεν είναι σε θέση να πουν οριστικά τι ακριβώς είναι. Διότι, εάν η ηθική διαχωριστεί από τη θεϊκή αρχή, κρέμεται ουσιαστικά στον αέρα.

Αυτό βέβαια δε σημαίνει, ότι οι άνθρωποι που δεν πιστεύ-ουν στο Θεό είναι ανήθικοι, αυτό είναι μέγιστο λάθος. Ένας άπιστος άνθρωπος μπορεί να είναι ηθικός, όχι επειδή είναι άπιστος, αλλά επειδή, έχει έντονα αναπτυγμένο το αίσθημα της ηθικής, το οποίο γεννιέται μέσω της συνείδησης. Αλλά από την αγνωστικιστική, αθεϊστική άποψη, είναι αδύνατο να εξηγήσουμε την ύπαρξη ηθικής. Πράγματι, γιατί πρέπει να θυσιάσω τον εαυτό μου στη θέση κάποιου άλλου; Η ζωή δίνεται μόνο μια φορά. Γιατί να προσφέρω κάτι στον άλλο, όταν πρέπει εγώ να αποκτήσω όσο το δυνατόν περισσότερα για τον εαυτό μου; Εάν αποσυνδέσουμε την ηθική από την πραγματική ζωή, οι άνθρωποι μετατρέπονται όντως σε ζώα και ζουν με βάση τα ένστικτα. 

Ο κίνδυνος της επιρροής ενός συγκεκριμένου μέρους της μαζικής κουλτούρας στη συνείδηση   των νέων, έγκει-ται στο ότι αυτή η κουλτούρα εκμεταλλεύεται το ένστικτο, πρώτα από όλα το γενετήσιο, καταστρέφοντας την ηθική αρχή του ανθρώπου. Όλα όσα σχετίζονται με την ικανο-ποίηση του γενετήσιου ενστίκτου στη νεανική ηλικία είναι εξαιρετικά ενεργά και γοητευτικά. Και τα φρένα σπάνε. Πρέπει να είσαι πολύ ώριμο, ισχυρό άτομο, για να ελέγχεις τη συμπεριφορά σου, ειδικά εάν το εξωτερικό περιβάλλον προκαλεί συνεχώς τη διάρρηξη αυτών των ορίων αναπτύσ-σοντας μια πολύ επικίνδυνη λογική: γιατί να είμαι εγώ χει-ρότερος από κάποιον άλλον;

Η μαζική κουλτούρα που σπάει αυτά τα φρένα, μου θυμίζει τον άνθρωπο, που πριονίζει το κλαδί, πάνω στο οποίο κάθεται. Μια φορά είπα σε κάποιον πολύ διάσημο στην τηλεόρασή μας ότι, όταν βλέπω τις ταινίες σας, έχω την εντύπωση, ότι δεν έχετε δικά σας παιδιά, ούτε σύζυγο. Γιατί δεν αφαιρείτε μόνο από τους άλλους την ικανότητα να ελέγχουν τα όριά τους, αλλά και από τον ίδιο σας τον εαυτό, από τη γυναίκα και τα παιδιά σας.  

 Ο ανθρώπινος πολιτισμός που ζει σύμφωνα με το νόμο των ενστίκτων δεν είναι βιώσιμος. Κανένας πολιτι-σμός δικαίου, ισχυροί νομικοί θεσμοί και καμία ανεπτυγ-μένη νομοθεσία δεν μπορεί να ρυθμίζει την ανθρώπινη συμπεριφορά κάθε ώρα και στιγμή, παρά μόνο η φωνή της συνείδησης. Όταν μας λένε, ζήσε όπως θέλεις, απλά μην προσβάλλεις τους άλλους (και αυτή είναι η φιλοσο-φία του σύγχρονου φιλελευθερισμού), μας ωθούν σε μια ζωή με το νόμο των ενστίκτων. Για αυτό και στη σύγχρονη φιλελεύθερη φιλοσοφία δεν υπάρχει η έννοια της αμαρ-τίας. Υπάρχει μόνο ένας πλουραλισμός του μοντέλου της συμπεριφοράς και η ηθική δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια συμβατική ιδέα: «Αυτό που είναι ηθικό για σένα, είναι ανήθικο για μένα». Αυτή η φιλοσοφία ενσωματώ-θηκε στη νομοθεσία πολλών χωρών και σε μεγάλο βαθμό, διαμορφώνοντας μια οπισθοδρομική μαζική κουλτούρα, είναι καταστροφική για τον ανθρώπινο πολιτισμό.

 Όσο πιο γρήγορα η ανθρωπότητα κατανοήσει, ότι η ηθική είναι ένας τρόπος επιβίωσης του συνόλου, της οικογέ-νειας, της προσωπικότητας, της κοινωνίας, ολόκληρου του ανθρώπινου πολιτισμού, τόσο το καλύτερο. Αν η νεολαία μας το καταλάβει αυτό, θα είμαστε οι πιο ισχυροί, επειδή η δύναμη του έθνους βρίσκεται στη δύναμη του πνεύματος.

Συνάντηση με φοιτητές ΑΕΙ  του Καλίνινγκραντ, 23 Μαρτίου 2009

Αν αναλύσουμε όλη τη ροή της πληροφόρησης, την τηλεόραση, το Διαδίκτυο, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, τα βιβλία, τις ταινίες, θα δούμε ότι όλα,  ίσως όχι 100%, αλλά η απόλυτη πλειονότητα, δουλεύουν για τη διαμόρφωση του ανθρώπου-πολίτη ενός πολιτισμού του ενστίκτου. Χωρίς κανενός είδους υψηλά ιδανικά! Γιατί κατόπιν μας εκπλήσ-σει, που κάποια δεσποινίς σε συνάντηση με τον Πρόεδρο στη σχολή Δημοσιογραφίας του Πανεπιστημίου, του λέει με υπερηφάνεια: Είμαι αριστούχος, αλλά κύριος στόχος μου είναι να φύγω στο εξωτερικό. Επειδή εκεί υπάρχει υψηλό-τερο επίπεδο κατανάλωσης, υπάρχουν περισσότερα χρή-ματα. Και αν ένας άνθρωπος έχει μια τέτοια αξιολογική ιεράρχηση, που στόχος του είναι αυτή η διάσταση της ζωής, τότε ξεκάθαρα έχουμε ηττηθεί παντού. Γιατί η Ρωσία έχει ακόμη πολύ δρόμο να διανύσει, ώστε να αυξήσει το επί-πεδο ζωής μέχρι το επίπεδο κατανάλωσης άλλων χωρών και να δώσει στον κόσμο παρόμοιους μισθούς.

Υπάρχουν όμως τομείς, όπου κανένας μισθός δεν είναι δυνατό να αντισταθμίσει τον κίνδυνο και τις θυσίες!.. Κανέ-νας μισθός δεν μπορεί να αντισταθμίσει το θάνατο ή έναν ακρωτηριασμό του ανθρώπου, μια αναπηρία. Για να πάει ένας στρατιώτης στον πόλεμο, δε θα τον παρακινήσει κανένας μισθός. Μόνο τα υψηλότερα κίνητρα, μόνο η αίσθηση του καθήκοντος... Και η αίσθηση του καθήκοντος είναι μια ηθική και ταυτό-χρονα ιδεολογική έννοια.

Όμως ο σύγχρονος πολιτισμός μας δεν διαμορφώνει την αίσθηση του καθήκοντος. Όλα στοχεύουν στη διαμόρφωση μιας ενστικτώδους προσέγγισης: πρέπει να ικανοποιήσω τις ανάγκες μου και όσο περισσότερο, τόσο το καλύτερο, όσο περισσότερα χρήματα ξοδεύω, τόσο καλύτερα. Αυτός είναι ο κόσμος, όπου όλοι μας υπάρχουμε. 

Ομιλία στη συνάντηση του Πρωθυπουργού της Ρωσι-κής Ομοσπονδίας Β.Πούτιν με τους επικεφαλής των παρα-δοσιακών θρησκευτικών κοινοτήτων της Ρωσίας, Μόσχα, 8 Φεβρουαρίου 2012

Κανένας ζωντανός οργανισμός δεν μπορεί επί μακρόν να τρέφεται με συνθετικά προϊόντα, αργά ή γρήγορα θα αρρω-στήσει. Έτσι και η κοινωνία, ως ζωντανός οργανισμός δεν μπορεί να τρέφεται με ψευδο-πολιτισμό και ιλουστρασιόν, με  φτηνά αστυνομικά αναγνώσματα, αντί για καλή λογοτεχνία, με σόου «αστέρων», αντί της πραγματικής μουσικής. Αυτή η «συνθετική» κουλτούρα επίσης εμπεριέχει και μεταφέρει κάποιες αξίες, τις ψευδο-αξίες του καταναλωτικού «παράδει-σου», της αγάπης για την πολυτέλεια, της ανευθυνότητας, της επιπολαιότητας.

Οι ψευδο-αξίες οδηγούν στην παρακμή της κοινωνίας. Το μόνο πρόβλημα είναι, ότι ο άνθρωπος δεν διακρίνει αυτή την αποσύνθεση αμέσως. Υπάρχουν πράγματι ανθρώπινες δραστηριότητες, όπου ένα λάθος ή ένα έγκλημα είναι άμεσα ορατό. Το λάθος του χειρουργού διαπιστώνεται αμέσως, ενώ ο ασθενής βρίσκεται ακόμα στο χειρουργικό τραπέζι. Το λάθος του πολιτικού είναι ορατό από κάποια ιστορική απόσταση. Το λάθος του ιερέα είναι ορατό από ακόμη μεγαλύτερη ιστορική προοπτική, όπως και τα λάθη ή τα εγκλήματα των ανθρώπων, που καταστρέφουν έναν πολιτισμό, ο οποίος έχει ενσωματώσει και μεταφέρει τις θεμελιώδεις ηθικές αξίες.

 Σε όλους εμάς απομένει να επιλέξουμε ανάμεσα στις ζωντανές, γνήσιες αξίες και στα παρένθετα προϊόντα, που υποκαθιστούν την πραγματική κουλτούρα. Κάποιος μπορεί να αντιτάξει «Μα δεν μπορούν όλοι, ούτε όλη την ώρα να ακούν και να διαβάζουν αριστουργήματα. Και εντέλει το κακό γούστο δεν είναι αμαρτία. Γιατί ανησυχεί τόσο η Εκκλησία;»

Προβλέπω τέτοιες ερωτήσεις. Ναι, το κακό γούστο δεν είναι αμαρτία, αλλά στην πράξη, πολύ συχνά, μπορεί να οδηγήσει σε αμαρτία. Ως εκ τούτου, η καλλιέργεια του γούστου έχει μεταξύ άλλων και μια πνευματική διάσταση. Μήπως εδώ δεν βρίσκεται η πηγή της υπέροχης φράσης του Ντοστογιέφσκι, ότι η ομορφιά θα σώσει τον κόσμο; Η αισθητική και η ηθική είναι έννοιες της ίδιας κατηγορίας. Εκεί όπου υπάρχει η εξωτερική κακομορφία, πολύ σύντομα  μπορεί να ξεκινήσει και η πνευματική δυσμορφία. Επειδή η ασχήμια, η καταστροφή της αρμονίας είναι μια πρό-κληση από τον Θεό προς την καθιερωμένη τάξη της παγκό-σμιας ζωής...

...Σήμερα χρειάζεται να δημιουργήσουμε κατάλληλες συνθήκες ώστε η κοινωνία μας, πρωτίστως η νεολαία, να απορρίπτει από μόνη της τη χυδαιότητα, την πίεση από αυτό που ονομάζεται ποπ και γκλαμ. Ο πραγματικός πολι-τισμός, ο τεράστιος πλούτος, που διαθέτουμε, πρέπει να είναι πιο ελκυστικός από τα ιλουστρασιόν και τα ποπ. Το κυριότερο είναι ότι η κοινωνία θα πρέπει να μπορεί να επιλέξει μεταξύ ενός πραγματικού πολιτισμού και της ψευ-δο-κουλτούρας. Τα ράφια των βιβλιοπωλείων και ο τηλεο-πτικός «αέρας» δεν πρέπει να γεμίζουν μόνο με επιπόλαια, «καυτά», εμπορικώς κερδοφόρα προϊόντα. Ο άνθρωπος πρέπει να βλέπει γύρω του όχι μόνο γυαλιστερά υποπρο-ϊόντα, αλλά και την πραγματική δημιουργία και τέχνη. Τότε μόνο μπορούμε να πούμε ότι οι άνθρωποι έχουν πραγ-ματική δυνατότητα επιλογής.

Σήμερα, όμως, αυτή η επιλογή λείπει. Δείτε τα τηλεο-πτικά προγράμματα. Είναι άραγε δυνατόν να συγκριθεί όλη αυτή η θολή ροή, που σήμερα καταπλακώνει κυρίως τη συνείδηση της νεολαίας, αλλά και γενικά του λαού μας, με εκείνες τις σπάνιες εκδηλώσεις υψηλής κουλτούρας, ισχυρής νοημοσύνης, ηθικών αρχών, που κάποιες στιγμές μπορούμε να δούμε στην οθόνη της τηλεόρασης; Και αν μιλήσουμε για το Διαδίκτυο; Γιατί να μην διοργανώσουμε κάποτε μια έρευνα ποιο είναι το μερίδιο της ψευδο- και αντι-κουλτούρας στον χώρο των ΜΜΕ και ποιο είναι, από την άλλη πλευρά, το ποσοστό του πολιτισμού, που εξυψώνει την ανθρώπινη προ-σωπικότητα; Όλοι γνωρίζουμε καλά ότι η λέξη «κουλτούρα» προήλθε από το λατινικό ρήμα colo (colui, cultum, colere), δηλαδή «καλλιεργώ», τον εαυτό μου, τον εσωτερικό μου κόσμο. Ποιο ποσοστό τηλεοπτικών εκπομπών, λοιπόν, στο-χεύουν ο άνθρωπος να καλλιεργηθεί διανοητικά, πνευματικά, αισθητικά και ποιο ποσοστό στοχεύει στην καταστροφή όλων αυτών και στην υποκατάστασή τους από μια ψευδο-κουλτούρα;

Είναι απαραίτητο να δημιουργήσουμε μηχανισμούς  υποστήριξης του πολιτισμού μας με τη συμμετοχή των ευρύτερων δυνατών  κοινωνικών ομάδων. Η φροντίδα για τον πολιτισμό πρέπει να γίνει δημόσια, λαϊκή υπόθεση και, εάν είναι απαραίτητο, να έχει μερίδιο συμμετοχής και το κράτος. 

Ομιλία σε διευρυμένη συνεδρίαση του Πατριαρχικού Συμβουλίου Πολιτισμού, Μόσχα, 22 Φεβρουαρίου 2012

Η συγκέντρωση χρημάτων υπό συνθήκες ηθικής ανο-μίας είναι πολύ επικίνδυνη. Όταν ένα άτομο ζει ανήθικα, αλλά δεν έχει χρήματα, μπορεί να βλάψει τον εαυτό του, την οικογένειά του, ίσως τους γείτονές του. Αλλά εκεί που υπάρχουν μεγάλα χρηματικά μέσα, το κακό μπορεί να εξα-πλωθεί σε εκατομμύρια ανθρώπους.

Έτσι και συμβαίνει στην πραγματικότητα. Γνωρίζουμε, για παράδειγμα, ότι τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ελέγχο-νται από εκείνους, που έχουν χρήματα. Και αν τα ΜΜΕ διαδίδουν μηνύματα επικίνδυνα για την ηθική ζωή του ανθρώπου, επικίνδυνους πολιτικούς μύθους, αν προκαλούν συγκρούσεις μεταξύ λαών, εκατομμύρια άνθρωποι πέφτουν θύματα αυτής της προπαγάνδας. 

Ομιλία σε συνάντηση με εκπροσώπους της πανρωσικής οργάνωσης πολιτών

«Γυναίκες επιχειρηματίες», 28 Μαρτίου 2014