Η αρχή της γιορτής των Θεοφανείων χρονολογείται από τους αποστολικούς χρόνους. Από τον 2ο αιώνα, διατηρήθηκε η μαρτυρία του Αγίου Κλημέντιου της Αλεξάνδρειας για τον εορτασμό της βάπτισης του Κυρίου και της νυχτερινής αγρυπνίας που προηγείται της γιορτής.

Απο τον 3ο αιώνα είναι γνωστές ιδιαίτερες συνομιλίες των ιερών μαρτύρων Ιππόλυτου και Αγίου Γρηγορίου του θαυματουργού για τη Θεία λειτουργία των Θεοφανείων. Στους επόμενους αιώνες – από το IV έως το IX  – όλοι οι Εκκλησιαστικοί  Πατέρες – Γρηγόριος ο Θεολόγος, Ιωάννης ο Χρυσόστομος, Αμβρόσιος του Μιλάνου, Ιωάννης της Δαμασκού – διεξήγαγαν ειδικές συνομιλίες για τη γιορτή των Θεοφανείων. Οι ´Οσιοι, Ιωσήφ ο Στουδίτης και Θεοφάνης ο Ομολογητής έγραψαν πολλούς ύμνους γί αυτή  την γιορτή που εξακολουθούν να τραγουδιούνται κατά τη διάρκεια της  θείας λειτουργίας μέχρι σήμερα.

Στην εορτή της βάπτισης του Κυρίου, η Εκκλησία επιβεβαιώνει την πίστη μας στο υψηλότερο, ακατανόητο μυστήριο της Αγίας Τριάδας και μας διδάσκει να ομολογούμε και να δοξάζουμε εξίσου την Αγία Ομοούσια και Αδιαίρετη Τριάδα, αναδείχνει και τσακίζει τα λάθη των αρχαίων  ψευδοδιδασκάλων που προσπάθησαν να κατανοήσουν με την ανθρώπινη σκέψη και το λόγο, τον Δημιουργό του κόσμου. Η Εκκλησία δείχνει την αναγκαιότητα του βαπτίσματος για όλους τους χριστιανούς, μας εμπνέει με το αίσθημα βαθιάς ευγνωμοσύνης στον Διαφωτιστή και Καθαριστή της αμαρτωλής φύσης μας. Διδάσκει ότι η σωτηρία και η κάθαρση από τις αμαρτίες μας είναι δυνατή μόνο με τη δύναμη της χάριτος του Αγίου Πνεύματος.