Ο Άγιος Πρίγκιπας Θεόδωρος, Σμολένσκ και Γιαροσλάβλ, με το παρατσούκλι Μαύρος, γεννήθηκε το τρομερό έτος της εισβολής των Μογγόλων για τη Ρωσία, γύρω στο 1237-1239, και βαφτίστηκε στο όνομα του Αγίου Μεγάλου Μάρτυρα Θεόδωρου Στρατιλάτ, ιδιαίτερα σεβαστός από Ρωσική πολεμιστές πρίγκιπες.
Το 1240, ο πατέρας του, ο Πρίγκιπας Ροστίσλαβ, ο δισέγγονος του ευλογημένου Πρίγκιπα Ροστίσλαβ του Σμολένσκ και του Κιέβου, πέθανε (+ 1168, μνήμη της 14ης Μαρτίου).Οι μεγαλύτεροι αδελφοί, οι κληρονόμοι, μοιράστηκαν τα εδάφη του πατέρα τους μεταξύ τους, διαθέτοντας ένα μικρό Mozhaysk στο νεότερο αγόρι Theodore. Εδώ πέρασε την παιδική του ηλικία, εδώ μελέτησε τις Αγίες Γραφές, την εκκλησιαστική υπηρεσία και τη στρατιωτική τέχνη.
Το 1260, ο Άγιος Πρίγκιπας Θεόδωρος παντρεύτηκε τη Μαρία Βασίλιεβνα, κόρη του Αγίου Πρίγκιπα Βασίλι του Γιαροσλάβλ (+ 1249; μνήμη της 3ης Ιουλίου), και έγινε Πρίγκιπας του Γιαροσλάβλ. Είχαν έναν γιο, τον Μιχαήλ, αλλά σύντομα ο Άγιος Θεόδωρος χήρεψε. Πέρασε πολύ χρόνο σε στρατιωτικές εργασίες και εκστρατείες, ο γιος του μεγάλωσε από την πεθερά του, την Πριγκίπισσα Ξένια.
Το 1277, οι ενωμένες ομάδες Ρώσων πριγκίπων, μεταξύ των οποίων ήταν ο Άγιος Θεόδωρος, σε συμμαχία με τα ταταρικά στρατεύματα, συμμετείχαν σε εκστρατεία στη ρωσική γη και στην κατάληψη της "ένδοξης πόλης του Τετιάκοφ"τους.
Διακεκριμένος από στρατιωτικά κατορθώματα στην εκστρατεία της Οσετίας, προκάλεσε την ιδιαίτερη εύνοια του Χαν Μενγκού-Τεμίρ, ο οποίος σεβόταν την Ορθόδοξη Εκκλησία, ο οποίος εξέδωσε την πρώτη ετικέτα του χαν για την ασυλία της εκκλησίας στον Μητροπολίτη Κύριλλο.
Ο Άγιος Θεόδωρος πέρασε τρία χρόνια στην Ορδή. Τέλος, "ο τσάρος τον απελευθέρωσε με μεγάλη τιμή" και ο πρίγκιπας έφτασε στο Γιαροσλάβλ. Μέχρι αυτή τη φορά, η σύζυγός του, η Μαρία, είχε ήδη πεθάνει, η Πριγκίπισσα Ξένια και ο εγγονός της Μιχαήλ κυβέρνησαν στην πόλη. Οι κάτοικοι του Γιαροσλάβλ δεν δέχτηκαν τον Πρίγκιπα που επέστρεψε από την Ορδή.
Ο Άγιος Θεόδωρος έπρεπε να επιστρέψει στην Ορδή. Η βασίλισσα, η σύζυγος του Χαν Μενγκού-Τεμίρ, τον αγάπησε πάρα πολύ και ήθελε να δώσει την κόρη της γι ' αυτόν. Ένας τέτοιος γάμος θα είχε μεγάλη σημασία για τη Ρωσία. Ο Χαν δεν συμφώνησε με αυτό για μεγάλο χρονικό διάστημα, θεωρώντας τους Ρωσική πρίγκιπες να είναι τα θέματα του. Το να παντρευτείς μια κόρη με έναν ρωσική Πρίγκιπα σήμαινε να αναγνωρίσεις την ίση αξιοπρέπειά του. Και ακόμη πιο σημαντικό: σήμαινε για τον Χαν να αναγνωρίσει την ανωτερότητα της Ορθοδοξίας, γιατί πριν από το γάμο ήταν απαραίτητο η πριγκίπισσα του Τατάρ να λάβει ιερό βάπτισμα. Ο Χαν πήγε για αυτό, η συμμαχία με τη Ρωσία ήταν πολύ σημαντική γι ' αυτόν. Έτσι ο Άγιος Θεόδωρος παντρεύτηκε την κόρη ενός ισχυρού Χαν, βαφτίστηκε Άννα.
Εκεί, στην Ορδή, οι γιοι του γεννήθηκαν στον Άγιο Θεόδωρο τον Μαύρο-τον Άγιο Πρίγκιπα Δαβίδ (+ 1321) και τον Άγιο πρίγκιπα Κωνσταντίνο. Ρωσική Ρωσική Εκκλησία και η μεγάλη επιρροή που απέκτησε ο Άγιος Φιόδωρ στην Ορδή, χρησιμοποίησε για τη δόξα της ρωσική γη και τη Ρωσική Εκκλησία. Η Ορθοδοξία ενισχύθηκε όλο και περισσότερο μεταξύ των Τατάρων, η Ορδή αφομοίωσε ρωσική έθιμα, ήθη και ευσέβεια. Ρωσική ρωσική έμποροι, αρχιτέκτονες, τεχνίτες που μεταφέρονται ρωσική κουλτούρα στις ακτές του Ντον, Βόλγα, Ουράλ και περαιτέρω στη Μογγολία. Μέχρι τώρα, οι αρχαιολόγοι έχουν βρει ορθόδοξες εικόνες, σταυρούς, λαμπτήρες σε όλη την επικράτεια της πρώην Χρυσής Ορδής, η οποία έγινε μέρος της Ρωσίας. Έτσι ξεκίνησε το μεγάλο Ιεραποστολικό Κίνημα της Ρωσική Εκκλησία προς τα ανατολικά, ο Διαφωτισμός από το φως της Αλήθειας του Ευαγγελίου όλων των φυλών στον Μεγάλο Ωκεανό. Ρωσική Ορθόδοξη πρίγκιπες και τους πολεμιστές τους, που συμμετέχουν ως σύμμαχοι στις εκστρατείες Μογγόλων, έμαθε και κατέκτησε τις τεράστιες εκτάσεις της Ασίας, της Σιβηρίας και της Άπω Ανατολής. Το 1330, μόλις τριάντα χρόνια μετά το θάνατο του Αγίου Θεοδώρου του Μαύρου, το κινεζικό χρονικό θα γράψει για τις Ρωσική ομάδες στο Πεκίνο.
Ο Άγιος Θεόδωρος έζησε σε έναν αχυρώνα μέχρι το 1290, όταν του ήρθαν νέα από τη Ρωσία, από το Γιαροσλάβλ, ότι ο πρώτος γιος του, ο Πρίγκιπας Μιχαήλ, είχε πεθάνει. Έχοντας δώσει στον πρίγκιπα πλούσια δώρα και μια μεγάλη ομάδα, ο Χαν τον απελευθέρωσε στη Ρωσία. Έχοντας γίνει και πάλι πρίγκιπας στο Γιαροσλάβλ, ο Άγιος Θεόδωρος άρχισε να φροντίζει με ζήλο την ενίσχυση και τη βελτίωση της πόλης και του Πριγκιπάτου του. Έδειξε ιδιαίτερη αγάπη για το μοναστήρι της Μεταμόρφωσης του Κυρίου. Η φήμη του βροντούσε σε όλη τη Ρωσία, όλοι οι πρίγκιπες αναζητούσαν φιλία και συμμαχία μαζί του. Αλλά αγαπούσε τον γιο του Αγίου Αλεξάνδρου Νέβσκι, Αντρέι Αλεξάντροβιτς, πάνω απ ' όλα, τον υποστήριξε σε όλες τις προσπάθειές του όταν ήταν ο Μεγάλος Δούκας του Βλαντιμίρ, πήγε πεζοπορία μαζί του, μοιράστηκε τη χαρά των νικών και την πικρία των ήττων.
Οι δεσμοί του Αγίου Θεοδώρου του μαύρου με την πατρίδα του, το Σμολένσκ, δεν έσπασαν, αν και δεν ήταν εύκολο για αυτόν να βασιλεύσει εκεί. Έτσι, το 1297, ο Άγιος Θεόδωρος πήγε σε εκστρατεία στο Σμολένσκ για να αποκαταστήσει τα νόμιμα δικαιώματά του στο Πριγκιπάτο του Σμολένσκ, που κατασχέθηκε από τον ανιψιό του. Αλλά αυτή τη φορά δεν κατάφερε να πάρει την πόλη και να γίνει ξανά ο Πρίγκιπας του Σμολένσκ.
Λίγο μετά από αυτή την εκστρατεία, ο Άγιος πολεμιστής Πρίγκιπας αρρώστησε. Στις 18 Σεπτεμβρίου 1299, ο άγιος του Θεού τον διέταξε να μεταφερθεί στη Μονή Μεταμόρφωσης και πήρε μοναστικό τόνο.
Κατά το τέλος της ιεροτελεστίας, ο Άγιος Θεόδωρος ζήτησε να διακόψει το μυστήριο. Με την ευλογία του ηγούμενου, σε εκπλήρωση της θέλησης του θανάτου, ο πρίγκιπας μεταφέρθηκε στην αυλή του μοναστηριού, όπου είχαν ήδη συγκεντρωθεί πολλοί κάτοικοι του Γιαροσλάβλ. "Και ο πρίγκιπας ομολόγησε ενώπιον όλου του λαού". Μόνο μετά από αυτό, ο ταπεινός πολεμιστής αποφάσισε να ολοκληρώσει την ασυνήθιστη και δύσκολη πορεία της ζωής του υιοθετώντας μια αγγελική εικόνα.
Όλη τη νύχτα ο ηγούμενος και οι αδελφοί προσευχήθηκαν πάνω από τον Άγιο Πρίγκιπα. Στις δύο το πρωί άρχισαν να καλούν για πρωινό. Καθοδηγούμενος από τα Ιερά Μυστήρια του Χριστού, ο Άγιος Θεόδωρος βρισκόταν σιωπηλά στο μοναστικό του κρεβάτι. Όταν οι μοναχοί άρχισαν την τρίτη "δόξα" του Ψαλτήρα, έκανε το σημείο του σταυρού και έδωσε την ψυχή του στον Κύριο.
Μετά από αυτόν, ο γιος του, ο Άγιος Δαβίδ (+ 1321), κυβέρνησε στο Γιαροσλάβλ. Ο δεύτερος από τους νεότερους γιους του, ο Άγιος Κωνσταντίνος, προφανώς πέθανε νωρίτερα. Η εκκλησιαστική λατρεία του ιερού πρίγκιπα Θεόδωρου στη γη του Γιαροσλάβλ ξεκίνησε λίγο μετά το θάνατό του. Το 1322-1327, με την ευλογία και τη διαταγή του Επισκόπου Προκόρ του Ροστόφ, το περίφημο Ευαγγέλιο του Θεόδωρου γράφτηκε και διακοσμήθηκε με μινιατούρες στη μνήμη του σεβαστού Επισκόπου Αγίου Θεοδώρου. Ο επίσκοπος Προκόρ ήταν πρώην ηγούμενος της Μονής Μεταμόρφωσης στο Γιαροσλάβλ. Πιθανώς, γνώριζε προσωπικά τον ιερό πρίγκιπα, θα μπορούσε να είχε δει τον τόνο του και την πανεθνική μετάνοια. Οι ιστορικοί πιστεύουν ότι οι καλύτερες μινιατούρες ραμμένες σε αυτό το πολύτιμο χειρόγραφο ανήκαν σε ένα παλαιότερο Ευαγγέλιο, ιδιοκτήτης του οποίου ήταν ο ίδιος ο Άγιος Θεόδωρος ο μαύρος και το οποίο έφερε μαζί του στο Γιαροσλάβλ ως ευλογία από την πατρίδα του Σμολένσκ.
Στις 5 Μαρτίου 1463, τα λείψανα του Αγίου Πρίγκιπα Θεόδωρου και των παιδιών του, Δαβίδ και Κωνσταντίνου, βρέθηκαν στο Γιαροσλάβλ.
Η ζωή του Αγίου Πρίγκιπα Θεόδωρου του μαύρου γράφτηκε λίγο μετά την εύρεση των λειψάνων από τον ιερομόναχο της Μονής Γιαροσλάβλ Σπάσκι, Αντώνιο, με την ευλογία του Μητροπολίτη Φιλίππου α της Μόσχας και όλης της Ρωσίας. μια άλλη έκδοση της ζωής γράφτηκε από τον Αντρέι Γιούριεφ στη Μονή Κιρίλο-Μπελοζέρσκ. Η τρίτη, πιο λεπτομερής ζωή του Αγίου Θεοδώρου συμπεριλήφθηκε στο "βιβλίο της Βασιλικής γενεαλογίας", που συντάχθηκε υπό τον Τσάρο Ιωάννη τον Τρομερό και τον Μητροπολίτη Μακαρία.