Ο Σέργιος του Ράντονεζ – γιατί αυτός;
Αλεξάντερ Μοϊσένκοφ
Διαβάστε περισσότερα

18 Ιουλίου και 8 Οκτωβρίου είναι οι μέρες μνήμης του αγίου Σεργίου του Ράντονεζ. 

Τι έπραξε αυτός ο άγιος και ήταν σεβαστός από τους ανθρώπους ακόμα και όταν ζούσε, και οι μεταγενέστερες γενιές του προσέδωσαν το υψηλό αξίωμα του «ηγουμένου της ρωσικής γης»; Διαφέρει άραγε ο μοναχικός βίος του Σεργίου από τον αγώνα των παλιών μοναχών, και αν ναι, τότε τί αποτελεί η μοναδικότητά του; Και, επιτέλους, ποια ήταν επιρροή του θεάρεστου αγίου στον πολιτισμό της βορειοανατολικής  Ρωσίας; 

Ο άγιος ζούσε στον XIV αιώνα – στην εποχή του μογγολο-ταταρικού ζυγού. Τα ρωσικά εδάφη διαφορετικά επιβίωσαν την εισβολή των στρατευμάτων της Ορδής. Και ενώ τα δυτικά μέρη, τωρα γνωστά ως Ουκρανία και Λευκορωσία, ήδη κατά τα μέσα του αιώνα στην ουσία απαλλάχτηκαν από την πολιτική επιρροή, τα ανατολικά ακόμα δεκάδες χρόνια υπέφεραν από την πίεση των εισβολέων ακόμα. Και αυτό είχε μεγάλη σημασία.  Στη δυτική Ρουσία οι Τάταροι από τα μέσα του αιώνα δεν ανακατεύονταν στην πολιτική των Πριγκίπων και ικανοποιούνταν από την είσπραξη φόρων και τις λεηλασίες. Αλλα στην ανατολική  Ρωσία μέχρι τα τέλη του XV αιώνα οι Πρίγκιπες αναγκάζονταν να παίρνουν υπόψη τουςτην γνώμη των ηγεμόνων της Ορδής, και οι Μεγάλοι Πρίγκιπες της Μοσκοβίας υποβάλλονταν σε μια ταπεινωτική διαδικασία της αναγνώρισης της εξουσίας τους από τους εισβολείς. 


"Άγιος Σέργιος", Μιχαήλ Νέστεροφ (1898)

Όλα αυτά δεν μπορούσαν να μην επηρεάσουν την πνευματική συνείδηση και του λαού και της κυρίαρχης ελίτ. Παραδείγματος χάρη, ένας Ρώσος ιεράρχης ο Κύριλλος που έγινε Μητροπολίτης αμέσως μετά την εισβολή του Μπατού-Χαν και όλη του τη ζωή προσπαθούσε να φτιάξει την εκκλησιαστική κατάσταση της χώρας, περιέγραφε στα σημειώματά του περισσότερο όχι την φτώχεια και την καταστροφή, αλλά την βαθιά πνευματική εξαθλίωση των ανθρώπων. Η κατάσταση ήταν μάλλον χειρότερη και από τήν εποχή πριν το Βάπτισμα της Ρουσίας – τόσο πολύ ο ζυγός κατέστρεψε τα πνευματικά θεμέλια της κοινωνίας. 

Εξάλλου στα κατεστράμένα και πυρπολημένα εδάφη δεν έμειναν σχεδόν καθόλου μοναχοί. Αυτοί όμως που σώθηκαν,  δραπέτευαν στα πυκνα δάση. Η εισροή των νέων δυνάμεων  στη μοναχική τάξη ήταν πολύ ασθενής – οι ψυχές των ανθρώπων κατά την κατοχή σκλήρυναν πνευματικά ώστε και η πρόνοια για την Αιωνιότητα δεν ενδιέφερε σχεδόν κανέναν. Ο καθένας επιδίωκε μόνο την επιβίωση χωρίς να σκεφτεί έστω και για λίγο για κάτι πιό υψηλό. Άν και υπήρχαν άτομα που επιθυμούσαν να επιλέξουν την οδό του μοναχικού αγώνα, την ακολουθούσαν μόνοι τους, χωρίς μοναστήρια, και όπως μπορούσε ο καθένας. Επειδή οι γέροντες, που μπορούσαν να μεταβιβάσουν την πνευματική πείρα, σκοτώθηκαν, και τα βιβλία που περιείχαν τους κανόνες του μοναχικού βίου κάηκαν στις πυρκαγιές. 

Για να είναι η εικόνα πλήρης έχει σημασία να μην ξεχνάμε ότι όσο πιο πέρα προς την ανατολή και προς τον βορρά βρίσκονταν τα εδάφη τόσο περισσότερο χρόνο διαρκούσε και ο εκχριστιανισμός τους. Γι’αυτό και ο Όσιος Σέργιος έμελλε κυριολεκτικά να πραγματοποιήσει την πνευματική επανάσταση στην έρημο των απομακρυσμένων ρωσικών εδαφών και να τα μεταμορφώσει στην δεύτερη εστία  της ορθόδοξης πίστης.  Με το όνομα αυτού του ανθρώπου σχετίζεται η λαμπρή και ανεπανάληπτη ακμή του μοναχικού βιου στην ανατολική Ρουσία. 


"Τα έργα του Αγίου Σεργίου", Μιχαήλ Νέστεροφ, 1896-1897

Πρώτο πράγμα που έκανε ο όσιος Σέργιος – άλλαξε την προσέγγιση προς τον μοναχικό αγώνα. Στην συνείδηση των περισσότερων κοσμικών η κούρα ήταν σωτήρια καθεαυτή και εξισωνόταν με το βάπτισμα. Θεωρείτο ότι ο άνθρωπος λαμβάνοντας κούρα αμέσως γινόταν λυτρωμένος και απαλλαγμένος από τις αμαρτίες που είχε διαπράξει στο παρελθόν.  Ιδιαίτερα γι’αυτό το λόγο οι Ρώσοι Πρίγκιπες και Άρχοντες (μπογιάροι) ακολουθούσαν την μακραίωνη πρακτική της επιθανάτιας κούρας και λήψης του αγγελικού σχήματος πρίν τον θάνατο. Ο άγιος Σέργιος αποκαθιστά τις καλύτερες μοναχικές παραδόσεις της Παλαιάς Ρουσίας του Κιέβου και μ’όλη τη ζωή του στερεώνει το αληθινό νόημα του μοναχισμού. Για όλους τους οσίους Πατέρες πρίν και μετά τον Σέργιο η κούρα δεν είναι ούτε   «το δεύτερο βάπτισμα», ούτε «το εισητήριο στον Παράδεισο», αλλά ούτε και η ασφάλεια της σωτηρίας. Είναι μόνο η δυνατότητα της σωτηρίας που μπορούσε να φτάσει ο μοναχός δια τον σταυρό του συνεχούς καθαρισμού από αμαρτήματα, δια τον σταυρό της υπακοής μέχρι την αυταπάρνηση. Και μόνο από τον ίδιο τον μοναχό εξαρτάται αν επωφεληθεί  από αυτή την δυνατότητα ή όχι.

Η εποχή του οσίου Σεργίου χάρισε στην Εκκλησία ένα ολόκληρο πλήθος αγίων. Οι πιο στενοί μαθητές του μεγάλου γέροντα ήταν πάνω από 20 μοναχοί, οι οποίοι ίδρυσαν συνολικά γύρω στα 40 μοναστήρια! Ύστερα απ’αυτά τα μοναστήρια πάλι αναδείχθηκαν οι καινούριοι ασκητές που έδωσαν στη Ρωσία περίπου 50 μοναχικές κοινότητες. Τελικά κατά τους XIV – XVI αιώνες όλος ο Βορράς της Ρουσίας καλύφτηκε από πυκνό δίκτυο μικρών και μεγάλων μοναστηρίων. Παραδείγματος χάρη μόνο ο Αβραάμιος του Γκάλιτς που ήταν ένα από τα πρώτα πνευματικά τέκνα του ηγουμένου του Ράντονεζ ίδρυσε τέσσερα μοναστήρια.  Χωρίς υπερβολή ο Σέργιος υπήρξε «ηγούμενος όλης της Ρουσίας», εμπνευστής και εν πολλοίς δημιουργός του βόρειου ρωσικού μοναχισμού.

Η ίδρυση των μοναστηριών εκείνη την εποχή ακολουθούσε την εξής πρακτική˙ένας ασκητής, προσδοκώμενος την προσευχή και την απομόνωση απομακρυνόταν στα δάση. Σε λίγο δίπλα του συγκεντρώνονταν άλλοι μοναχοί και επιτέλους στον χώρο του κελιού του ερημίτη εμφανιζόταν ένα μοναστήρι. Μα ο γέροντας που τον ενοχλούσε πλέον η δόξα του πάλι απομακρυνόταν στα έρημα μέρη και όλα επαναλμβάνονταν από την αρχή.  Υπήρχε και μια άλλη, διαφορετική πρακτική δηλαδή όταν κάποιος μοναχός, έχοντας αποκτήσει θεία χαρίσματα του Αγίου Πνεύματος σ’ένα μοναστήρι, εγκατέλειπε τη Μονή του και ίδρυε μια άλλη σε κάποιο άλλο μέρος. Οι Πρίγκιπες και πλούσιοι άνθρωποι επίσης έχτιζαν τα μοναστήρια, μα τον μοναχικό τρόπο ζωής σ’αυτά τα μοναστήρια διευθετούσαν πάλι οι μοναχοί που είχαν περάσει την δύσκολη σχολή του ασκητικού βίου στην έρημο. 

XIVαιώνας θεωρείται η αρχή του «Χρυσού Αιώνα» του ρωσικού μοναχισμού.  Κατά το διάστημα δύο αιώνων – του XIV και του XV – δοξάστηκαν οι άγιοι ο Δημήτριος  Πριλούτσκι, ο Κύριλλος Τσελμογκόρσκι, ο Στέφανος Μαχρίσκι, ο Αλέξανδρος Κούστσκι, ο Στέφανος του Πέρμ, ο Παχόμιος Νέρεχτσκι, ο Διονύσιος του Σούζνταλ, ο Σέργιος Νούρομσκι, ο Κύριλλος Μπελοζέρσκι, ο Σαββάτιος του Σολοβκί και ο Ανδρέας Ρουμπλιόβ. Αυτός ο κατάλογος δεν είναι πλήρης, μπορεί να συνεχιστεί χωρίς να αναφερθούν και οι πολλοί ασκητές, των οποίων τα ονόματα δεν ξέρουμε καθόλου επειδή λόγο της ταπεινότητάς τους είχαν μείνει άγνωστοι. Πολλοί άγιοι ήταν δεμένοι μεταξύ τους  με δεσμά φιλίας την οποία διατήρησαν σε όλη τους τη ζωή.

Αυτοί οι άγιοι πατέρες υπηρετούσαν όχι μόνο τον Θεό, αλλά και τους ανθρώπους. Και αν διαβάσουμε με προσοχή τους Βίους τους θα δούμε ότι τα θαύματα που πραγματοποίησαν οι άγιοι ασκητές αποσκοπούσαν στην βοήθεια στον συνάνθρωπο. Ο Ρώσος μοναχός πάντοτε ήταν πιστός γιος της Πατρίδας του και αν και αρνιόταν την κοσμική ζωή, ο ίδιος ο κόσμος και τα προβλήματά του και τις στενωχώριες του δεν γίνονταν  εντελώς ξένα για τον μοναχό.  Ανυψώμενος στον Θεό, ο μοναχός δεν σταματά να πονεί για τον λαό του και να προσεύχεται γι’αυτόν.


"Ο αποχαιρετισμός του Αγίου Σεργίου στον πρίγκιπα Ντμίτρι Ντόνσκο", Μιχαήλ Νέστεροφ (σκίτσο, 1898-1899)

Στον XVI αιώνα, όταν η ρωσική γή άρχισε να θεραπεύεται από τα δεινά του ταταρικού ζυγού, όταν το Μοσχοβίτικο κράτος δυνάμωσε και οι άνθρωποι αισθάνονταν ήδη σταθερότητα και σιγουριά για το μέλλον τους, ο μοναχισμός άρχισε να παρακμάζει.  Μετά τον ερχομό στη χώρα της ευημερίας και της άνετης ζωής όλο και λιγότεροι άνθρωποι ήθελαν να αρνιούνται από την ευμάρεια και τις ανέσεις, να απομακρύνονται από τον κόσμο και να ζητούν σωτηρία στα μοναστήρια. Ο μοναχικός βίος και ασκητικός αγώνας βέβαια συνεχίστηκαν και πολλοί μοναχοί απέκτησαν την αγιότητα, αλλά στην γενική πορεία του μοναχικού κινήματος δεν υπήρχε πια εκείνη η ζωντανή κινητήρια δύναμη ούτε εκείνη η μαζική συμμετοχή που ήταν χαρακτηριστικές για τον μοναχισμό της εποχής του αγίου Σεργίου και των μαθητών του.

Όμως, παρά τις μετέπειτα περιπέτεις που καρτερούσαν την Εκκλησία και την Ρωσία στους επόμενους αιώνες, η λαμπρή μορφή του ηγουμένου του Ράντονεζ υπήρξε ένα λαμπρό παράδειγμα για εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους που στους διάφορους χρόνους επιθυμούσαν να αφιερώσουν την ζωή τους στον Θεό. Και στα χρόνια της λεγόμενης Σμούτας (Μεγάλης Αναταραχής) και της Μεχάλης Σχίσμας, και στην φουρτούνα των μεταρρυθμίσεων του Πέτρου του Μεγάλου, και στον λαμπρό αιώνα των Αυλικών πραξικοπημάτων,  και στον «διαφωτισμένο» XIX αιώνα, και στα χρόνια του μπολσεβισμού (της κομμουνιστικής επανάστασης) ο ηγούμενος Σέργιος εξακολουθούσε να είναι το μοναδικό ιδανικό που ενέπνευε τους ανθρώπους για τον πνευματικό άθλο. Και επίσης σε περιόδους της περισσότερης αποστασίας του ρωσικού λαού από τον Θεό η μόρφή του  αγίου Σεργίου υπενθύμιζε πόσο ψηλά και μέχρι ποια ύψη μπορεί να ανυψωθεί η χριστιανική ψυχή στον πνευματικό αγώνα. Χωρίς υπερβολή όλα τα καλύτερα που έχουμε σήμερα στον πολιτισμό και στην πνευματική παράδοση της Ρωσίας – και «Η Αγία Τριάς» του Ανδρέα Ρουμπλιόβ, και οι λευκοί πέτρινοι ναοί, και η μεγάλη λογοτεχνική κληρονομιά – όλα αυτά αποτελούν την εφαρμογή και εξέλιξη εκείνης της ευλογημένης εμπειρίας που απέκτησε, αποθήκευσε και πολλαπλασίασε ο μεγάλος μοναχός του Ράντονεζ.


Εικόνα παραπάνω: "όραμα για το αγόρι Βαρθολομαίος", Μιχαήλ Νέστεροφ, 1889 -1890


Αρχικό άρθρο: https://foma.ru/nasledie-sergiya-radonezhskogo.html