Υπάρχει άραγε η ζωή μετά τον κορονοιό; Η πανδημία ανακάλυψε πολλά ψυχολογικά προβλήματα των ανθρώπων και αυτά οφείλονται στον συνεχή «βομβαρδισμό» τους με διάφορα νέα σχετικά με τον κορονοιό τα οποία γίνονται όλο και πιο απειλητικά, στον περιορισμό των μετακινήσεων, στις οικογενειακές, οικονομικές και άλλες δυσκολίες που προκαλέστηκαν από την καραντίνα. Πώς αλλάξαμε εμείς οι ίδιοι όταν βγήκαμε από την αυτοαπομόνωση; Και βγήκαμε άραγε πραγματικά; Γιατί εκτός από τους πανικόβλητους ανθρώπους που φοβούνται να μην μολυνθούν εμφανίστηκαν και άνθρωποι που δεν παραδέχονται την ύπαρξη πανδημίας και αρνούνται όλα τα προληπτικά μέτρα;

Συζητήσαμε την ευπάθεια του ανθρώπινου ψυχισμού στην ροή των πληροφοριών με μια ορθόδοξη ψυχολόγο την κ. Ναταλία Χαλενκόβα.

-Κυρία Ναταλία, πράγματι ο φόβος μιας νόσου σκοτώνει περισσότερο από την ίδια νόσο;

-Υπάρχουν διάφορα είδη του φόβου. Ένας φόβος μπορεί να κινητοποιήσει, να ενεργοποιήσει τις ικανότητες του ανθρώπου και συνεπώς να τον προστατέψει από τον κίνδυνο. Ένας άλλος φόβος μπορεί να είναι καταστρεπτικός και καταστρέφει και την ψυχή και το σώμα του ανθρώπου. Αυτή η υστερία για την οποία μιλάτε και την οποία διέδωσαν τα ΜΜΕ πράγματι επηρέασε καταστροφικά τα νεύρα πολλών ανθρώπων. Λίγοι άνθρωποι κατάφεραν να διατηρήσουν ήσυχο τον ψυχισμό τους σε μια ατμόσφαιρα αγωνίας, ψεύτικων φημών, άγνοιας, αβεβαιότητας και ανασφάλειας. Επιπλέον μια μακρόχρονη, κατά το δίαστημα πολλών μηνών, επίδραση των παραγόντων που προκαλούν το άγχος δημιουργεί μια κατάσταση ακραίας κατάθλιψης, το λεγόμενο δύσαγχος. Το συνεχές δύσαγχος εκτοξεύει μια διαδικασία η οποία καταστρέφει τον ανθρώπινο οργανισμό και πρώτα από όλα το προστατευτικό ανοσοποιητικό σύστημα.

-Μπορεί ο φόβος να σκοτώνει περισσότερο από την ίδια την νόσο;

-Ο φόβος μας κάνει ευπρόσβλητους σε μια νόσο και αυξάνει την δυνατότητα της εξέλιξης των επιπλοκών. Η κατάσταση του δυσάγχους συνεπάγεται πολλές επιπρόσθετες ασθένειες, ψυχικές και σωματικές. Δηλαδή ο ίδιος ο φόβος δεν σκοτώνει, αλλά προκαλεί τις ασθένειες οι οποίες σκοτώνουν. Νομίζω ότι οι άνθρωποι καταλαβαίνουν την βλάβη του φόβου, αλλά το πρόβλημα συνίσταται στο ότι είναι πολύ δύσκολο να τον καταπολεμήσει κανείς.

-Κατά τη γνώμη σας, ποιες αλλαγές σχετικές με τον ψυχισμό των ανθρώπων συνέβησαν σε αυτή την συντομη περίοδο;

-Όλοι οι άνθρωποι υπέστησαν ψυχολογική πίεση, και νομίζω ότι ορισμένες αλλαγές, συνειδητές ή ασυνείδητες, έγιναν στον καθένα από μας. Αποκαλύφτηκαν πολλά κρυφά προβλήματα, πολλές οικογένειες βρέθηκαν στα πρόθυρα του διαζυγίου, άνθρωποι πάσχοντες από την αυξημένη αγωνία κατέληξαν σε νευρωτικές διαταραχές.

 Όμως οι αλλαγές που εμφανίστηκαν δεν είναι μόνο αρνητικές. Τώρα λέμε και για τις θετικές πλευρές: οι άνθρωποι στράφηκαν προς την οικογένεια, προς τους δικούς τους, εκτίμησαν περισσότερο τον καιρό που περνάνε μέσα στην οικογένεια, έμαθαν να βρίσκουν τις ωφέλιμες απασχολήσεις, να εκτιμούν τον κόπο των άλλων. Για παράδειγμα πολλοί κατανόησαν το πόσο δύσκολη είναι η δουλειά των δασκάλων ή ιδιαίτερα των γιατρών, οι οποίοι βρέθηκαν στο μέτωπο του πολέμου εναντίον του κορονοιού και πράγματι διακινδύνευσαν τις ζωές τους για να σώσουν τις ζωές των συνανθρώπων τους.

Δεν έχουμε στη διάθεση μας στατιστικά δεδομένα, αλλά πιστεύω πως πολλοί άνθρωποι επανεκτίμησαν τη ζωή τους και στράφηκαν στον Θεό, έχοντας βρει σε Αυτόν το στήριγμα, την ελπίδα, τη βοήθεια και τη σωτηρία. Και αν εξαιτίας των προληπτικών μέτρων των υγειονομικών υπηρεσιών οι εκκλησίες έμεναν χωρίς πλήρωμα, είχε θέση μια πνευματική και προσευχητική έξαρση, οι άνθρωποι μετέδιδαν ο ένας στον άλλον τις προσευχές υπέρ σωτηρίας της χώρας, υπέρ λύτρωσης από τον «καταστρεπτικό λοιμό», υπέρ υγείας και σωτηρίας όλων των ανθρώπων.

-Γιατί παρατηρούμε σήμερα τις εντελώς αντίθετες στάσεις των ανθρώπων απέναντι στην πανδημία. Άλλοι, αν και βρίσκονται μόνοι τους στα μέσα συγκοινωνίας, πάντα φοράνε προστατευτικές μάσκες, ενώ άλλοι, περιτριγυρισμένοι από πολλούς ανθρώπους, αρνούνται να φοράνε μάσκες και ισχυρίζονται ότι δεν υπάρχει ο κορονοιός.

-Είναι ανθρώπινο να φτάνουμε στα άκρα, αλλά μια ομαλή και υγιής στάση απέναντι σε μια δύσκολη περίπτωση είναι κάπου στη μέση. Οι άνθρωποι καταπολεμούν τον φόβο με διάφορους τρόπους. Ασυνείδητα αρχίζουν να λειτουργούν οι μηχανισμοί της ψυχολογικής αυτοπροστασίας, οι οποίοι προφυλάσσουν τον ψυχισμό μας από τις ισχυρές ταραχές. Και ο πρώτος μηχανισμός ονομάζεται «άρνηση»: θέλουμε να πούμε στον εαυτό μας ότι δεν μας πειράζει, δεν υπάρχει κάτι τέτοιο, ότι όλα αυτά επινοήθηκαν επίτηδες για κάποιο λόγο και δεν πρέπει να φοβόμαστε τίποτα. Οι άλλοι που συνήθισαν να προσέχουν και να ελέγχουν αυστηρά όλα τα γεγονότα προσπαθούν να απομονωθούν από οποιοδήποτε κίνδυνο. Εάν όμως ο φόβος μεγαλώνει και γίνεται ακατανίκητος, μπορεί να συμβεί κάποια διαμαρτυρία. Όλοι εμείς θυμόμαστε την έκφραση «το γλέντι στην ώρα του λοιμού» είναι η κατάσταση που οι άνθρωποι βαρέθηκαν, δεν αντέχουν πια να φοβούνται και για να απαλλαγούν από την ένταση απορρίπτουν όλους τους περιορισμούς.

 Όταν οι νεαροί φοράνε μια προστατευτική μάσκα δεν είναι ακραία εκδήλωση φόβου, αλλά, όπως μου φαίνεται, μια επιθυμία να εκπλήξουν το κοινό. Κάποια μέρα συνάντησα στο δρόμο έναν νεαρό που φορούσε μαύρο κοστούμι, άσπρη μάσκα και άσπρα γάντια. Οι περαστικοί τον κοίταζαν με περιέργεια και αυτός φαινόταν ικανοποιημένος και ευχαριστημένος. Εμφανίστηκε η μόδα να φορεί κανείς μάσκες διάφορων παράξενων μορφών και χρωμάτων. Το γεγονός ότι η νεολαία μας διασκεδάζει με έναν τέτοιο τρόπο δεν είναι κακό. Το χιούμορ είναι ένα καλό φάρμακο για τον φόβο.

-Σύμφωνα με τα δεδομένα μιας έρευνας πάνω από 60 τοις εκατό των Ρώσων πολιτών πριν το τέλος της περιόδου της αυτοαπομόμωσης βρίσκονταν στην κατάσταση της συνασθηματικής εξαθλίωσης, πάνω από 80 τοις εκατό έχασαν το ενδιαφέρον προς την δουλειά στις συνθήκες της πανδημίας του COVID-19. Πώς αυτοί οι άνθρωποι μπορούν να ξαναποκτήσουν τη χαρά της ζωής;

-Ένα διαρκές άγχος έχει καταστρεπτικές συνέπειες για την υγεία. Για να το υπερνικήσουμε χρειαζόμαστε χρόνο. Πρώτα θα ήταν καλό να αισθανθούμε τον εαυτό μας ασφαλή και να πάρουμε μια ανάσα. Αλλά όπως φαίνεται δεν έχουμε μια τέτοια ευκαρία. Γι’ αυτό, όπως λένε, «αν δεν μπορείς να αλλάξεις την κατάσταση, άλλαξε τη στάση σου απέναντι της».

Είναι εύκολο να πει κανείς: «Αν ο φόβος βλάπτει την υγεία μου, τότε δε θα φοβάμαι». Όμως το να το καταφέρει κανείς είναι σχεδόν αδύνατο. Καταπιεσμένος με την βούληση ο φόβος μπαίνει μέσα και προκαλεί διάφορες ψυχικές και σωματικές ασθένειες. Έτσι συγκεντρώνουμε στην ψυχή μας φόβους, πόνους και θλίψεις που καταστρέφουν τόσο την σωματική όσο και την ψυχική μας υγεία.

Ο πιο έντονος φόβος είναι ο φόβος της άγνοιας, ο οποίος βασανίζει και πιέζει. Ίσως είναι αυτός ο φόβος για τον οποίο ο Ευαγγελιστής Λουκάς είπε: «...οι άνθρωποι θα κοντεύουν να πεθάνουν από τον φόβο και την αγωνία γι’ αυτά που πρόκειται να συμβούν». Εάν ο φόβος αναγνωριστεί, εκφραστεί με λόγο, προσδιοριστεί, τότε θα πάψει να είναι άγνωστος και έντονος. Πρέπει να συζητάμε ήσυχα αυτό που ιδιαίτερα μας ανησυχεί, αλλά μόνο με τον άνθρωπο ο οποίος μπορεί να το υποστηρίξει. Αλλιώς το αποτέλεσμα θα είναι αντίθετο. Ο άνθρωπος θέλει στήριγμα, τόσο εσωτερικά, όσο και εξωτερικά. Και αυτό το στήριγμα είναι η θετική και υγιής διάθεση μας, η σωστή ανάλυση των γεγονότων, η προσοχή, η υποστήριξη και η βοήθεια των κοντινών μας ανθρώπων και των πνευματικών μας δασκάλων.

Υπάρχει και το πιο σπουδαίο στήριγμα, το πνευματικό, που είναι γερό και σταθερό. Ώς πιστός άνθρωπος είμαι βέβαιη, ότι δεν υπάρχει τίποτα πιο ασφαλής από την Ορθόδοξη πίστη μας.

-Τώρα μας φοβίζουν με το δεύτερο κύμα της πανδημίας. Πώς πρέπει να προετοιμαστούμε ψυχολογικά;

–Νομίζω, ότι πρώτα πρέπει να συνέλθουμε μετά το πρώτο κύμα. Συνεχίζεται το καλοκαίρι και μας δίνεται η ευκαιρία να ισχυροποιήσουμε τον οργανισμό μας με έναν φυσιολογικό τρόπο και να αποκαταστήσουμε την κλονισμένη ανοσία μας. Πρέπει να αποκατασταθούμε, να προμηθευτούμε τις δυνάμεις μας, να ξανασκεφτούμε την στάση της ζωής μας.

Για τον ορθόδοξο άνθρωπο είναι πιο εύκολό να μην φοβάται το μέλλον. Ελπίζοντας στον Θεό, αφήνοντας τον εαυτό του και τους δικούς του στα χέρια του ελεήμονα Θεού, δεν είναι και τόσο δύσκολο να υπερνικήσει τις δυσκολίες και να οικοδομήσει καλές υγιείς σχέσεις με τους συνανθρώπους του και με τον εαυτό του. «Ο Κύριος φωτισμός μου και σωτήρ μου ποιον να φοβηθώ; λέει ο ψαλμός. Και πάλι: «Ο Θεός μεθ’ ημών!».