"Η επιστήμη έχει αποδείξει ότι δεν υπάρχει Θεός" - πόσο συχνά ακουγόταν αυτή η φράση στο πρόσφατο παρελθόν μας. Και δεν το έλεγαν μόνο στα σοβιετικά χρόνια... Όταν ο Ναπολέων ρώτησε τον αστρονόμο Λαπλάς ποια θέση παραχωρείται στον Θεό στην θεωρεία του για τη δομή του σύμπαντος, αυτός απάντησε: «Δεν χρειάζομαι αυτήν την υπόθεση!

Αλλά ο Laplace είχε δίκιο με τον τρόπο του: δεν χρειαζόταν αυτήν την υπόθεση. Μια επιστημονική θεωρία που, αντί να εξηγεί τον κόσμο γύρω μας, θα επαναλάμβανε «έτσι το δημιούργησε ο Θεός», δεν θα ήταν πλέον η επιστημονική θεωρία. Η έννοια της επιστήμης είναι η ίδια η αποκάλυψη του μυστικού του σύμπαντος: πώς αυτό είναι φτιαγμένο, ποιος θα μπορούσε να είναι ο μηχανισμός της προέλευσής του. Αλλά η βασική αιτία της ύπαρξής του δεν μπορεί να αποκαλυφθεί με πείραμα ή ακριβή υπολογισμό.

Στην πραγματικότητα, η επιστήμη δεν αποκλείει καθόλου την πίστη.

«Στα φαινόμενα της φύσης, ο Κύριος δεν μας φαίνεται λιγότερο αξιοθαύμαστος από ό, τι στους θεϊκούς στίχους της Γραφής» - αυτά είναι τα λόγια του Galileo Galilei. «Η φύση είναι, από μια άποψη, το Ευαγγέλιο, που διακηρύσσει δυνατά τη δημιουργική δύναμη, τη σοφία και όλο το μεγαλείο του Θεού. Και όχι μόνο ο ουρανός, αλλά και τα έγκατα της γης κηρύττουν τη δόξα του Θεού»- είπε ο Μιχαήλ Λομονόσοφ. Και η τρίτη φράση ανήκει στον Albert Einstein: "Πιστεύω στον Θεό ως Προσωπικότητα, και μπορώ ειλικρινά να πω ότι δεν ήμουν άθεος ούτε ένα λεπτό της ζωής μου".

Υπάρχουν, φυσικά, οι άθεοι επιστήμονες. Κάθε άνθρωπος επιλέγει μεταξύ πίστης ή δυσπιστίας και ο επιστήμονας δεν αποτελεί εξαίρεση.

Αλλά από πού προήλθε αυτή η αντίσταση της επιστημονικής γνώσης και της πίστης;

Στην αρχαιότητα, όταν γράφτηκε η Βίβλος και άλλα ιερά βιβλία, όταν δημιουργήθηκαν οι τελετουργίες και οι κανόνες της εκκλησίας, η επιστήμη δεν υπήρχε ακόμη με την έννοια με την οποία την γνωρίζουμε σήμερα. Οι άνθρωποι είχαν μόνο μεμονωμένα στοιχεία επιστημονικής γνώσης, αλλά αυτά συνδυάζονταν με τους πιο περίεργους μύθους και εσφαλμένες εικασίες. Οι εκκλησιαστικοί συγγραφείς εκείνης της εποχής με αυτή την έννοια δεν διέφεραν από τους ανθρώπους της εποχής τους.

Για παράδειγμα, η "Εξαήμερος" του Αγίου Βασιλείου του Μέγα, ένα βιβλίο αφιερωμένο στη δημιουργία του κόσμου, μιλάει για το Ποιος δημιούργησε τον ουρανό και τη γη. Τότε ο άγιος φανταζόταν τη γη ως επίπεδη, και τον ουρανό ως θόλο, που την καλύπτει. "Σε συμβουλεύω", πείθει αυτός τον αναγνώστη, "να μην ψάχνεις για το σε τι βασίζεται η γη."

Για την πνευματική ζωή, ο άνθρωπος δεν χρειάζεται να ενδιαφέρεται πραγματικά για τον τρόπο με τον οποίο κατασκευάστηκαν ο ουρανός και η γη, και υπό αυτή την έννοια οι συμβουλές είναι απολύτως σωστές. Αλλά το περίεργο ανθρώπινο μυαλό δεν μπορεί να σταματήσει την αναζήτηση ... Πρώτον, οι άνθρωποι κατάφεραν να ανακαλύψουν ότι η γη είναι σφαιρική, στη συνέχεια, ότι αυτή περιστρέφεται γύρω από τον ήλιο και, τέλος, ότι ο ήλιος μας είναι μόνο ένα από αναρίθμητα πολλά ουράνια σώματα. Και τότε μια σκέψη γεννήθηκε στο μυαλό των πολλών ανθρώπων, ότι η επιστήμη, και όχι η πίστη, είναι αυτή που μας αποκαλύπτει τα μυστικά του σύμπαντος.

Στα παλαιότερα χρόνια, οι άνθρωποι πολύ βιαστικά στρέφονταν στη Βίβλο αναζητώντας τις απαντήσεις σε ερωτήματα φυσικής επιστήμης, τώρα άρχισαν να στρέφονται σε επιστημονικά συγγράμματα για πνευματικές αλήθειες.

Και τα δύο, φυσικά, δεν είναι σωστά. Ίσως, θα περάσουν αρκετοί ακόμη αιώνες και η επιστημονική εικόνα του κόσμου θα γίνει αγνώριστη και αυτό που θεωρείται σήμερα προηγμένη θεωρία θα μοιάζει αύριο τόσο αρχαϊκή όσο οι ιδέες μιας επίπεδης γης και ενός ουράνιου θόλου. Η Βίβλος και η Εκκλησία δεν μιλούν τη γλώσσα των επιστημονικών θεωριών ούτε του πρώτου, ούτε του εικοστού πρώτου ή του τριακοστού πρώτου αιώνα. Οι θεωρίες, σύμφωνα με τα μέτρα της Εκκλησίας, καθίστανται ξεπερασμένες υπερβολικά γρήγορα.

Ωστόσο, υπάρχουν οι ανθρωπιστικές επιστήμες, οι οποίες έχουν πολύ περισσότερα σημεία τομής με θέματα πίστης. Μας λένε για την κοινωνική ζωή, για την εξέλιξη των ιδεών, για την ανθρώπινη δημιουργικότητα.

Εδώ, είναι κάπως πιο δύσκολο να καθοριστεί το όριο μεταξύ της πνευματικής εμπειρίας και της επιστημονικής γνώσης, αλλά είναι παρόλα αυτά εφικτό να το κάνουμε. Μελετώντας την ιστορία της Ρωσίας, για παράδειγμα, μπορούμε να δούμε πόσο περίπλοκη και πολύπλευρη είναι αυτή. Δεν είναι δυνατόν να την χωρέσουμε ούτε σε μια χάρτινη εικόνα της Αγίας Ρωσίας, ούτε στις «μολύβδινες αηδίες του τσαρικού καθεστώτος», για τις οποίες μιλούσαν καθ’ επανάληψη οι σοβιετικοί ιστορικοί. Υπήρχαν πολλά και διάφορα στην ιστορία αυτή.

Μια νηφάλια άποψη ενός επιστήμονα δεν αποκλείει τη δυνατότητα να δούμε το πνευματικό νόημα της ιστορίας, να προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε τις κινητήριες δυνάμεις της και να βγάλουμε τα συμπεράσματα για το μέλλον. Ο επιστήμονας και ο θεολόγος θα το προσεγγίσουν από διαφορετικές οπτικές γωνίες, έτσι ώστε τα συμπεράσματά τους να αλληλοσυμπληρώνονται.

Ένα άλλο πράγμα που ενώνει την επιστήμη και την πίστη είναι το ότι αυτές συχνά κακομεταχειρίζονται. Όλοι έχουμε ακούσει για σεχταριστικούς που χαλάνε τις ζωές των ανθρώπων για να τους συμπιέσουν στο στενό πλαίσιο των θρησκευτικών κύκλων τους. Αλλά υπάρχουν ακόμα περισσότερες ψευδοεπιστημονικές θεωρίες που εξηγούν όλο τον πλούτο και την ποικιλομορφία του κόσμου με δύο ή τρεις απλές φόρμουλες. Στα βιβλιοπωλεία, στα πιο εξέχοντα μέρη, υπάρχουν τα έργα για τη «νέα χρονολογία», που αποδεικνύουν ότι δεν υπήρχε καθόλου αρχαιότητα και ολόκληρη η ιστορία παραποιήθηκε. Αυτά τα βιβλία κάνουν καλές πωλήσεις ...

Η ψευδοεπιστήμη και η ψευδοθρησκεία μοιάζουν πολύ μεταξύ τους.

Χειριζόμενοι τα μυαλά των ανθρώπων, αυτές προσφέρουν πολύ απλές συνταγές. Όπως είπε ο πειραστής Mephistopheles στο ποίημα του Goethe σε έναν νεαρό φοιτητή:

Δάσος δριμύς αυτή η επιστήμη…

Από κοντά δεν φαίνεται ουσία.

Το μόνο που, ίσως, έχει σημασία, 

Ν’ ακούσετε του καθηγητή μελέτη

Και ό, τι ψέμα λέει, το λέτε...

Την ομιλία που δεν βγάζει  νόημα

Δεν θα δυσκολευτείς να πεις με λόγια.

Την γνήσια επιστήμη και την γνήσια πίστη ενώνει, πρώτα απ’ όλα, η ειλικρινής αναζήτηση της αλήθειας.

Η μια από αυτές επιδιώκει να ανακαλύψει το απώτερο νόημα της ανθρώπινης ύπαρξης, η άλλη δίνει προσοχή στις εξωτερικές της συνθήκες. Αλλά και οι δύο φέρουν εκείνο το φορτίο της δημιουργικής ενέργειας, το οποίο, μεταξύ άλλων, παρομοιάζει τον άνθρωπο με τον Δημιουργό Του, χωρίς την οποία η ανθρώπινη ζωή μετατρέπεται σε μια βαρετή ύπαρξη.